چله تموز (جشن چله تابستانی و آیین های باشکوه)

دیدگاهی بر چله تموز این آیین کهن ایرانی که طره های مشترک تاریخی و فرهنگی با کشور دوست و همسایه خود هندوستان گره زده است.

جشن اول تیر (چله تموز) از جشن های تیرگان یکی از جشن های بسیار کهن ایرانی است که تاریخ و علت دقیق آن روشن نیست، اما می دانیم که در پیوند با طولانی ترین روز سال است؛ چنانچه در طولانی ترین شب سال (یلدا) و روزهای اعتدال و یا نصفه شدن شب و روز در بهار (نوروز) و در پاییز (مهرگان) جشن های ایرانی برگزار می شده است. این اعیاد  تماما به پدیده های طبیعی مربوط می شود و در انحصار آیین و دین خاصی نبوده و نیست و بیشتر جنبه آیین های سنتی و فرهنگی داشته است. البته عده ای هم سعی کرده اند آن را به آیین میترایی و یا زرتشتی نسبت دهند.

بلندترین روز سال مصادف با ۳۱ خرداد (۲۱ژوئن) است که در سال ۲۰۱۴ کشور هندوستان موفق شد این روز را به عنوان روزجهانی یوگا در سازمان ملل به ثبت برساند.

در گذشته درست در همین زمان جشن هایی به نام چله تموز  و یا جشن تیرگان در سرتا سر فلات ایران و حتی فراتر از آن برگزار می شده است که قالباً در حلول احترام به آب و خورشید که از آیین های این جشن ها بودند می گذشت. متاسفانه ما در ایران حتی نتوانستیم این روزی های مهم و آیین های با شکوه را که با فرهنگ و تمدن ایرانی آمیخته شده را در تقویم رسمی و کشوری خود به ثبت برسانیم. درست است که این آیین ها بسیار کهن هستند و به مرز و مذهب خاصی تعلق ندارند اما هندی ها موفق شدند این روز را به نام یوگا به ثبت برسانند و شکی نیست که افتخارات آن را نصیب خود و فرهنگ هندوستان کرده اند.

یوگ یا یوق یا طوق حلقه بیضی شکلی است که بر گردن دو یا سه حیوان مانند گاو و یا اسب می اندازند تا هماهنگ با هم راه بروند. یوگا واژه هندو و آریایی است که به معنی گردن نهادن و تسلیم شدن و گردنبند است.

نشانه هایی از این جشن ها در آثار باستانی هزاره های قبل از میلاد مسیح دیده می شود. جغرافیای این آیین ها بسیار پهناور بوده و از آسیای غربی تا خاورمیانه و روم شرقی را در برمی گرفته است. روز ۲۱ ژوئن روز جهانی یوگا نام گذاری شده است. یکی از آیین های این روز سوریا نماس کار (سلام بر خورشید) نام دارد که قبل از طلوع خورشید انجام می شود. این دقیقا همان آیینی است که در ایران انجام می شده و پگاه روز  یا آغاز زود هنگام روزهای تیرگان زنان ایرانی حیاط سراها و محوطه درب ورودی سراها را آب و جارو  می کردند و در آستانه در ورودی آتش و اسپند می افروختند. روبیدن خاک آینه ها و نگاه داشتن کاسه آب جلوی آن و دادن آش نذری و بستن پارچه ای به درخت مقدس داغداغان (تاقوک) از دیگر کار هاییست که در این روز می کردند.

از جشن تیرگان روایت های مختلفی بجا مانده است که سفرنامه نویسان دوره صفوی نیز به آن اشاره کرده اند. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه، فصل نهم، بخش عید تیرگان آورده است که تیرگان روز بزرگداشت مقام نویسندگان در ایران باستان بوده ‌است. اما بعضی آن را به خورشید و یا آب و بعضی به جنگ ایران و توران و تیرانداختن آرش کمان گیر نیز نسبت داده اند. آنچه بیشتر به واقعیت نزدیک است همان آیین آب و خورشید و گرمترین روز سال و یا طولانی ترین روز سال است.

در خراسان محوطه کوچه و سراها را که معمولا خاکی بوده است آب و جارو و آشغالهای محیط را جمع آوری می کردند. آب پاشیدن بر خاک کوچه از دمای اطراف اتاق ها و گرمای هوا می کاسته و باعث مطبوع گشتن محیط می شده است.

طولانی ترین روز  سال در فرهنگ خراسان  چله تموز نام گرفته که در تقویم کهن ایرانی گرم ترین ماه سال است. جشن «چله بزرگ» یکی از جشن‌های ایرانی بوده که امروزه کمی به فراموشی رفته است، اما در جنوب خراسان هنوز هم طولانی ترین روز سال را گرامی می‌دارند و در تقویم محلی بیرجند «چله بزرگ» و «چله خرد» را جشن می گیرند. در جنوب خراسان از اول تیر ماه تا دهم مرداد ماه را «چله تموز یا چله بزرگ»، از دهم مرداد ماه تا آخر این ماه را «چله خرد» و از اول دی‌ماه تا دهم بهمن ماه را «چله کلو»، از دهم بهمن ماه تا آخر این ماه را «چله خرد» می‌گویند.

شعر معروف خراسانی:

نه از شو مو منالم نه که از روز           نه از یلدا گیله درم نه چله تموز

همو قدر فهمیدم دمین ای دنیا          که آسونی د بعد سختی میه هنوز

نه از شب من گله و ناله دارم و نه از روز نه از یلدا و نه از تموز نیز مصداق این امر است.

در قدیم، روزهای بعد از نوروز را به دو چهل تقسیم می‌کردند: چهل روز اول که چله معتدل است و چهل روز بعد که روزهای گرما است. بعد از چله دوم چله تموز شروع می‌شود که داغ ترین روزهای سال است.

 

حکیم سعدی شیرازی در باب این رویداد می فرماید:

یار ناپایدار دوست مدار                   دوستی را نشاید این غدّار

نیک و بد چون همی بباید مرد         خنک آنکس که گوی نیکی برد

برگ عیشی به گور خویش فرست      کس نیارد ز پس ز پیش فرست

عمر برف است و آفتاب تموز(تیر)        اندکی ماند و خواجه غرّه هنوز

ای تهی دست رفته در بازار                ترسمت پر نیاوری دستار

هر که مزروع خود بخورد به خوید      وقت خرمنش خوشه ها باید چید

سومین روز از ماه ژوئن برابر با ۱۳ خرداد ماه، روز جهانی دوچرخه سواری است.

این رویداد برای نخستین بار در سال ۲۰۱۸ در تقویم رویداد های جهانی سازمان ملل ثبت گردید و از آن زمان در بیشتر کشورهای جهان ازجمله ایران جشن گرفته می شود.

دوچرخه تنها وسیله نقلیه با استفاده آسان، مقرون به صرفه، قابل اعتماد، تمیز و سازگار با محیط زیست است. به همین جهت، این وسیله نقلیه توانسته است به عنوان تنها نماد حمل و نقل پایدار حامل پیامی مثبت برای تولید و مصرف پایدار باشد که تأثیرات بسیار مثبت بر جریانات آب و هوایی دارد.

برگزاری روز جهانی دوچرخه سبب تشویق کشورهای عضو سازمان ملل می شود تا توجه ویژه ای به فرهنگ دوچرخه سواری داشته باشند و استفاده از دوچرخه را در سیاست ها و برنامه ریزی های توسعه خود در سطح ملی، منطقه ای و جهانی در نظر بگیرند.

همچنین کشورهای عضو را تشویق می کند تا ایمنی جاده ها را بهبود بخشند، ساختار حمل و نقل پایدار را طراحی و اجرا کنند و با تأکید بر استفاده از دوچرخه در سیستم حمل و نقل، سلامت شهروندان و عابرین پیاده را تضمین نمایند.

ثبت این رویداد منجر به تأکید بر استفاده از دوچرخه به عنوان ابزاری در راستای توسعه پایدار، تقویت و آموزش اصول تربیت بدنی به کودکان و جوانان، ترویج سلامت جامعه، جلوگیری از بیماری ها، افزایش قدرت تحمل، تسهیل پذیری اجتماعی و حمایت از فرهنگ صلح در سراسر جهان می شود.

از این رو کشورهای عضو سازمان ملل می توانند بهترین شیوه ها و ابزار را برای استفاده بیشتر از دوچرخه در جوامع خود اتخاذ کنند و از ابتکار عمل برای سازماندهی فرهنگ دوچرخه سواری در سطح ملی و محلی به عنوان وسیله ای برای تقویت سلامت جسمی و روحی استفاده کنند.

چه بسا می توان تأثیرات مثبت این تفکر را با اقداماتی که برای احداث جایگاه ها و راه های مخصوص دوچرخه و دوچرخه سواری انجام شده و همچنان در دست اقدام  است در سطح کشورمان ایران نیز ملاحظه کرد.

منطقه نمونه گردشگری متین آباد به عنوان یک مجموعه اقامتی، گردشگری، تفریحی که از همان گام های نخست با تکیه بر دانش سلامت زیستن و توسعه پایدار به عنوان پیشگام و پایه گذار دوچرخه سواری در کویرقدم برداشته است این تفریح پاک و مهیج را در کنار دیگر تفریحات سالم در داخل مجموعه بین مهمانان داخلی و خارجی ترویج و ترغیب می نماید.

 ۳ ژوئن برابر با ۱۳ خرداد ماه، روز جهانی دوچرخه سواری گرامی باد.

جشن شکوهمند نور و آینه منطقه نمونه گردشگری متین آباد

باورت را به نور بیاویز و شادمانی ات را در سنت آینه تکثیر کن.

جشن نور و آینه مراسمی است که از چهار آیین مهم نوروزی که در گذشته، پیش از فرا رسیدن نوروز مرسوم بوده الهام گرفته شده است.

1. روشن نگاه داشتن چراغ ها از قبل از رسیدن نوروز تا روز دوم فروردین: درگذشته اعتقاد بر این بود که در شب سال نو خانه باید غرق در نور باشد. به همین دلیل اجاق یا منقل و چراغ ها را روشن می کردند و تا صبح روز دوم نوروز آنها را روشن نگه می داشتند. شیوه سوختن این چراغ ها تفسیری خاص داشت که در فرصتی مناسب به آن خواهیم پرداخت.
2. محاسبه نفس و محاسبه مالی: از آدابی است که در بین کاسبان و تاجران رعایت می شده است. توده های مردمی که دستی بر اقتصاد دارند در آستانه نوروز آغاز به محاسبه مالی می کنند تا اگر حق و حقوقی بر گردنشان است قبل از فرا رسیدن سال جدید به آن رسیدگی کنند. این عمل در روز های پایانی سال آن ها را وا می دارد همانطور که محاسبه مالی می کنند محاسبه نفسانی نیز انجام دهند و قبل از آنکه به حساب هاشان رسیدگی کنند، یک سال عمر خود را نیز مورد بازبینی قرار دهند.
3. خانه تکانی و زدودن آلودگی: در ایران باستان اعتقاد بر این بود که نباید هیچ گونه آلودگی از سال پیش، بر جسم و جان خانه باقی بماند و سال نو باید در محیطی پاکیزه برای اعضای خانواده آغاز شود. به همین جهت، دست به خانه تکانی و زدودن آلودگی از خانه و کاشانه خود می زدند و باور داشتند خانه تنها یک نمود بیرونی از زندگی ماست و آنچه اهمیت دارد این است که باید با دلی پاک و عاری از هر گونه کینه و نفرت به استقبال نوروز رفت.
4. خرید آینه و شمع: از دیگر کار هایی که قبل از فرا رسیدن نوروز انجام می شد خرید آینه و شمع نو برای قاب ها و شمعدان های کهنه خانه بود که نشانگر احیا شدن روح تازه و شفاف در کالبد زندگی روزمره و باز تاب حقیقت آن الهام بخش محیط زندگی و زندگانی بود.

با مطالعه، جست و جو و شناسایی آیین های ذکر شده در بالا که در گذر زمان کمرنگ شده اند، تلاش بر برپایی مراسمی شد که این چهار آیین جذاب و کمی فراموش شده در آخرین پنجشنبه سال احیا شوند. آخرین پنجشنبه سال که از زمان های بسیار دور اهمیت زیادی برای ایرانیان داشته است روز بازدید از مزار درگذشتگان بود. به همین مناسبت،  برپایی جشنی با شکوه در شبی پر نور در حضور آینه ها بهانه ای شد تا درکنار دوستان خود علاوه بر سر دادن فریاد شادی در آستانه سالی نو، در این شب نورانی قبل از فرا رسیدن نوروز و سال جدید باری دیگر در آینه ها بر خود نظری کنیم تا اگر گَرد نامطلوب نارضایتی درونی از سال جاری همچنان بر چهره ذات وجودمان جاریست آن را بزداییم.

این جشن با نام نور و آینه در آخرین پنجشنبه سال مورخ ۲۴ اسفند ماه ۹۷ برگزار شد و با برپایی توده های آتش، موسیقی محلی و رقص چوب و همچنین پذیرای با آش رشته، چای ذغالی و شیرینی های خانگی و از همه مهمتر اهدای آینه های کوچک به تک تک مهمانان در حضور آتش های برافروخته شبی خاطره انگیز و پر مفهوم را رقم زد و بار دیگر رویدادی نو و پر معنا در تقویم رویدادهای منطقه نمونه گردشگری متین آباد ثبت گردید.

در آن آینه باز نظر انداز                            کاین رهِ نفس دم دارد و باز

به پاک نورِ مهرِ ایزد بزدای گرد                  که بگشایی چو مرغ، بال پرواز

فرهنگ محسنی

جشن شب یلدا منطقه نمونه گردشگری متین آباد

 

شب یلدا یا شب چله گذریست از آخرین روز از فصل پاییز به نخستین روز از فصل زمستان که این گذر از ۳۰ آذر به ۱ دی طولانی ترین شب سال را شکل می دهد.

ما ایرانیان از کهن تا به امروز با باور اینکه فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلند تر شده و تابش نور ایزدی فزونی می یابد، پایان پاییز و آغاز زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می خوانیم و برای آن جشن بزرگی در کنار نزدیکان با سفره ای از بهترین ها برپا می کنیم.

منطقه نمونه گردشگری متین آباد برای حفظ این آیین باستانی و همینطور به علت حضور گسترده و صمیمانه مهمانانی که از جای جای ایران عزیز حضور پیدا کرده بودند به مدت ۳ شبانه روز این جشن بزرگ و محبوب ایرانیان را برپا کرد و جشن شب یلدای ۱۳۹۷ را با قلمی خوش در ذهن تمامی مهمانانش ثبت نمود.

این جشن باشکوه و زیبا در حدود ساعت ۱۶ هر یک از روز ها با نوای سرنای پیر روستا آغاز شد و با رقص چوب و همچنین پذیرایی به سبک محلی با انار سرخ و هندوانه شیرین و البته آش رشته داغ و دیگر تنقلات رایج این شب در محوطه اصلی کاروانسرای منطقه نمونه گردشگری متین آباد ادامه پیدا کرد.

و در پایان بعد از صرف شام، محفلی دوستانه و گرم تا بامداد روز دیگر با موسقی اصیل ایرانی به همراه حافظ خوانی برگزار گشت و با آجیل مخصوص شب یلدا و میوه های خوش رنگ پاییزی از مهمانان پذیرایی شد و مهمانانی که همچنان خواستار طولانی تر کردن این شب بودند به دور آتشی گرد آمدند و با داستان های فکاهی و شاد از قدیم و حال شب یلدای سال ۹۷ را به انتها رساندند.