ایران سرزمینی با تمدن کهن و خاستگاه جشن‌ها و مراسم‌های باشکوه است. در واقع هرکدام از این جشن‌ها و مراسم‌ها به دلایل مختلفی مثل تغییرات فصلی، آب‌وهوایی و یا برداشت محصول برگزار می‌شده است. به‌طورکلی مردم در ایران باستان برای شکرگزاری به‌صورت فصلی، سالانه و یا حتی ماهانه جشن‌هایی شکرگزاری برگزار می‌کردند. یکی از معروف‌ترین این جشن‌ها مراسم آب پاشونک یا آب پاشیدن است که افراد زیادی را به تور کویر ترغیب می‌کند. ما در این مقاله به معرفی و بررسی جشن‌ها و آیین‌های باستانی در ایران پرداخته‌ایم و اگر دوست دارید بدانید جشن آب پاشونک چیست؟ در ادامه با ما همراه باشید.
ایرانیان باستان چطور به استقبال تابستان می‌رفتند؟
شادی و جشن گرفتن برای مناسبت‌های مختلف در بین ایرانیان باستان جز سنت‌هایی بوده است که امروزه کم‌رنگ‌تر شده و گاهی حتی فراموش هم شده است. آن‌ها معمولاً با شروع هر فصل جدید، جشنی با مضمون خاص و آیین‌های سنتی برگزار می‌کردند.
در آغاز تابستان، خورشید از بالاترین موقعیت خود در افق شمال شرقی طلوع می‌کند و در بالاترین مکان خود در افق شمال غربی غروب می‌کند. در آن عصر مردم دلبستگی خاصی به پدیده‌های کیهانی داشتند و آن‌ها را در زندگی روزمره، آیین‌ها و اعتقادات خود دخالت می‌دادند و در این زمان مراسم و جشن‌های بسیاری برپا می‌شد.
همان‌طوری که در تقویم طبری آمده آغاز تابستان آغاز سال نو برای ایرانیان بوده است و در نهایت با پاشیدن آب بر روی یکدیگر این روز را با جشن و پایکوبی به پایان می‌رساندند.
آب پاشنوک؛ جشنی برای آغاز تابستان
همه ما راجع به شب یلدا و بلندترین شب سال اطلاعات زیادی داریم اما کمتر کسی بلندترین روز سال را می‌شناسد. با توجه‌به این‌که در اولین روز از تابستان خورشید برای طلوع کردن در شمال شرقی به بالاترین نقطه می‌رسد و در شمال غربی برای غروب کردن هم به بالاترین نقطه می‌رسد نتیجه این طلوع و غروب طولانی‌ترین روز سال و کوتاه‌ترین شب سال است؛ بنابراین در زمان قدیم مردم جشن باستانی آب پاشونک را برای آغاز تابستان برگزار می‌کردند.
تاریخچه جشن آب پاشونک
در تاریخچه جشن آب پاشونک فرضیه‌ها و تئوری‌های زیادی وجود دارد که در زیر به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
بر اساس روایتی می‌گویند وقتی ۷ سال در ایران خشکسالی اتفاق افتاد یزدگرد که در آن زمان پادشاه ایران بود نگران گرسنگی و از بین رفتن مردمان سرزمینش بوده است. پس از اولین بارندگی، مردم آن‌قدر خوشحال شدند که بر یکدیگر آب پاشیدند و به شکرگزاری خداوند پرداختند.
روایت دیگری وجود دارد که می‌گوید یکی از پادشاهان ایرانی در روز اول تابستان وقتی در جنگ به پیروزی رسید در راه بازگشت در نزدیکی قنات ذوالف آباد (در استان مرکزی) برای استراحت اردو زدند و در آن‌جا زنی زیبارو را تصور کرد که بر روی او آب می‌پاشد. به ناگهان پادشاه بسیار هیجان‌زده شده و از شدت خوشحالی آب بر یارانش می‌پاشد. این‌چنین بود که بر اساس این روایت جشن آب پاشونک در اول تابستان شکل می‌گیرد.
در روایت بعدی آمده است که وقتی کیخسرو از جنگ با افراسیاب در حال بازگشت بوده است، در بالای کوهی چشمه‌ای می‌بیند وقتی به نزدیکی چشمه می‌رسد با فرشته‌ای روبه‌رو می‌شود. کیخسرو با دیدن فرشته در کنار آب از هوش می‌رود و بیژن پسر گودرز از آب چشمه به کیخسرو می‌پاشد تا او را به هوش بیاورد. زمانی که این اتفاق رخ می‌دهد اولین روز از تابستان بوده و جشن آب پاشونک از این‌جا شروع می‌شود.
در منبع دیگر آمده است که قدمت جشن آب پاشونک به زمان جمشید برمی‌گردد. نقل است که در آن زمان زمین جایی برای جانوران و آدم‌ها دیگر نداشته است؛ بنابراین خداوند زمین را بزرگ می‌کند و دستور می‌دهد تا مردم برای پاک شدن از گناهانشان غسل کنند و بنابراین روایت این‌گونه بود که جشن آب پاشونک شکل می‌گیرد.
جشن آب در نوروز چگونه برگزار می‌شد؟
از ابوریحان نقل شده است که مردم در ایرانیان باستان در روز ششم فروردین غسل می‌کردند. به دلیل این‌که روز ششم فروردین تعلق به هرودا فرشته آب داشته است این روز را برای این کار انتخاب کردند. در این روز سحرگاه مردم با آب حوض در خانه خود یا قناتی که در نزدیکی آن‌ها وجود داشته است غسل می‌کردند.
یکی دیگر از دلایلی که جشن آب در عید نوروز برگزار می‌شده است مردم باستان اعتقاد داشتند که برای پاک‌کردن آلودگی‌ها ناشی از آتش و دود و خاکستر زمستان باید بر روی یکدیگر آب بپاشند.
مراسم جشن آب پاشونک در ایران چیست؟
در ایران کهن، طولانی‌ترین روز سال را جشن می‌گرفتند و آن را به چله تموز می‌شناختند. چله تموز از اول تیرماه شروع می‌شود تا ۱۰ روز اول ماه بعدی ادامه دارد و از دهم مرداد ماه تا آخر همان ماه را چله خرد می‌نامند. مراسم جشن آب پاشونک در واقع همان جشن آب در ایران باستان است که با نام‌های مختلفی مثل جشن آبریزان، نوروز طبری، جشن سرشور، عید الاغتسال شناخته می‌شده است.
همچنین با شروع فصل گرما بارش باران هم کاهش پیدا می‌کند و مردم با جشن گرفتن این روز از خداوند طلب باران می‌کردند. آن‌ها بر این باور بوده‌اند که با پاشیدن آب بر یکدیگر و آرزوی داشتن سالی پربار و پربرکت به تحقق می‌پیوندد.
جشن آب پاشونک در چه شهرهایی برگزار می‌شود؟
همان‌طور که گفتیم جشن آب پاشونک امروزه کم‌رنگ‌تر شده و به شکل قدیمی و اصیل خود و در شهرهای زیادی برگزار نمی‌شود. اما در حال حاضر بیشتر اراک، فراهان، محلات و شهرهای مرکزی ایران طرف‌دار این آیین باستانی هستند.
یکی دیگر از شهرهایی که هرساله این مراسم باستانی و کهن را برگزار می‌کند تا تجربه‌ای هیجان‌انگیز از یک آیین باستانی برای نسل‌های جدید به‌ویژه کودکان به جا بگذارد استان کهگیلویه و بویراحمد است. این جشن در این استان بیشتر در فصل پاییز برگزار می‌شود. جشن آب پاشونک در کهگیلویه و بویراحمد با نام محلی خشک گلان معروف است.
با جمع‌شدن اهالی روستا از زنان و مردان گرفته تا کودکان در کنار یکدیگر این روز را جشن می‌گیرند و هر فرد با برداشتن دو سنگ و خواندن اشعاری در هنگام کوبیدن سنگ‌ها به یکدیگر و گشتن در روستا مراسم را ادامه می‌دهند. در نهایت هر خانه به مردمی که در حال اجرای جشن هستند آب می‌پاشند.
انواع جشن های تابستانی در ایران باستان
در تابستان هر سال جشن‌های تابستانی دیگری نیز در ایران برگزار می‌شده که در ادامه به معرفی و بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
جشن نیلوفر
ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه به جشن نیلوفر که در ششم تیرماه برگزار می‌شده اشاره کرده است. علت نام‌گذاری این جشن هم‌زمان با شکوفا شدن گل‌های نیلوفر در اول تابستان است. آنچه که به نظر می‌رسد و در آثار به‌جامانده مثل تخت‌جمشید به چشم می‌خورد ایرانیان باستان گل نیلوفر را گرامی می‌داشتند.
جشن تیرگان
تیرگان یکی دیگر از جشن‌های باستانی ایرانیان است. ایرانیان در سراسر ایران آن را باشکوه جشن می‌گرفتند. پس از حمله محمود افغان و به دلایلی که هنوز نامعلوم است، جشن تیرگان به فراموشی سپرده شد. اکنون فقط در میان زرتشتیان، ارامنه و برخی از روستاهای استان‌های گیلان، خراسان و مازندران جشن گرفته می‌شود. در میان گروه‌های اخیر، شب سیزدهم تیر نامیده می‌شود. یکی از کارهایی که در این جشن مثل مراسم آب پاشونک، انجام می‌شود پاشیدن آب بر روی یکدیگر است. متاسفانه بیشتر مردم ایران از جشنواره تیرگان و تاریخ قدیمی آن اطلاعی ندارند.
جشن پُرسه
یکی از رسومی که زرتشتیان در روز اول تیرماه آن را برگزار می‌کردند دیدار با گذشتگان بوده است. به نظر می‌رسد این آیین برگرفته از آیین گرامیداشت درگذشتگان در آغاز سال نوی گاهنگاری باشد.
جمع‌بندی
همیشه از دیرباز تابستان برای ما خاطرات خوبی به جا گذاشته است. از تعطیلی درس و مدرسه گرفته تا شروع سفرهای تابستانی همگی هدیه فصل تابستان است. همان‌طوری که فصل تابستان برای ما هیجان‌انگیز است برای ایرانیان باستان هم آن‌قدر با اهمیت بوده است که جشن‌های منحصربه‌فردی برای آغاز این فصل در نظر داشته‌اند. یکی از معروف‌ترین این جشن‌ها مراسم آب پاشونک است.
علت نام‌گذاری این مراسم ازآن‌جهت است که مردم برای شکرگزاری از خداوند بر روی یکدیگر آب می‌پاشیدند و ازآن‌پس این مراسم به آب پاشونک معروف شده است. امروزه بیشتر شهرهای مرکزی ایران مثل اراک، فراهان و محلات این آیین سنتی را برگزار می‌کنند. برای شرکت در این جشن باستانی می‌توانید رویددادهای اکو کمپ متین آباد را در سایت یا صفحه اینستاگرام متین آباد دنبال کنید تا از موعد آن باخبر شوید.
قصد سفر به استان اصفهان را دارید و در جستجوی یک اقامتگاه کویری هستید؟ برای رزرو اقامتگاه کاشان، اکو کمپ متین آباد گزینه مناسبی است.
