جشن میانه بهار (بهاربد) چیست؟ (تاریخ، تاریخچه، مراسم)

تصور کنید در دل اردیبهشتی خوش‌رنگ، مردم یک سرزمین کهن، به بهانه شکوفایی طبیعت، گرد هم می‌آیند؛ دست‌ها به شادی افراشته و دل‌ها با امید تازه لبریز می‌شود. «جشن میانه بهار»، از یادگارهای درخشان جشن های ایران باستان، رویدادی است که روزگاری، نویدبخش آغاز دوباره زندگی و رونق کشاورزی بود. این جشن کهن، امروز در سایه فراموشی محو شده، اما ردپای آن همچنان در تاریخ و فرهنگ ما دیده می‌شود. جشن میانه بهار چیست و چرا با بعثت زرتشت ارتباط دارد؟ جواب این سوالات را در ادامه مطلب بخوانید.

جشن میانه بهار چیست؟

در سنت‌های کهن ایرانی، سال به شش دوره زمانی به نام «گاهنبار» تقسیم می‌شد؛ هر گاهنبار یادآور یکی از مراحل آفرینش بود. گاهنبار میانه بهار یا «میدیوزرم»، مخصوص دوره‌ای بود که آسمان آفریده شد؛ آسمانی روشن، بی‌آلایش و پر از برکت که نماد نظم کیهانی در فرهنگ ایران باستان بود. مردم این روز را با نیایش‌های خاص، برگزاری مراسم دینی، و جشن‌های خانوادگی پاس می‌داشتند. باور بر این بود که با تجلیل از گاهنبار میانه بهار، روح زمین و آسمان تازه می‌شود و برکت به خانه‌ها سرازیر خواهد شد. این بخش از تاریخچه جشن‌های باستانی ایران، پیوندی عمیق میان انسان و کیهان ترسیم می‌کند؛ پیوندی که امروزه بیش از همیشه ارزشمند است.

تاریخچه جشن میانه بهار

تاریخچه جشن‌های باستانی ایران پر از مراسمی است که هماهنگی انسان با طبیعت و ستایش نیروهای کیهانی را نشان می‌دهد. از نوروز که آغاز بهار را جشن می‌گیرد تا مهرگان که پاسداشت فصل برداشت است، همه این جشن‌ها نشانی از پیوند عمیق ایرانیان با چرخه طبیعت دارند. جشن میانه بهار نیز در این میان جایگاهی خاص داشت. این جشن، یادآور این حقیقت بود که انسان تنها یک ساکن بر زمین نیست، بلکه عضوی از یک منظومه بزرگ کیهانی است که باید با خرد، عشق و سپاسگزاری در آن زندگی کند.

با گذر زمان، تغییر سلسله های ایران، و ورود آیین‌های نوین دینی و فرهنگی، بسیاری از جشن‌های کهن ایران کم‌رنگ شدند یا به فراموشی سپرده شدند. جشن میانه بهار نیز از این قاعده مستثنی نبود. امروزه نام آن در منابع محدود تاریخی و پژوهشی باقی مانده و در حافظه عمومی کمرنگ شده است.

مراسم جشن میانه بهار

جشن میانه بهار در میان مردم، فراتر از یک مراسم مذهبی بود. این روز فرصتی برای همدلی، یاری‌رسانی به نیازمندان و تجدید پیوندهای خانوادگی و اجتماعی به شمار می‌رفت. خانواده‌ها گرد هم می‌آمدند، سفره‌های پر از نعمت پهن می‌کردند و آیین‌هایی چون قربانی کردن، پخش خوراک میان نیازمندان، و برگزاری بازی‌های محلی را اجرا می‌کردند. شادی‌های گروهی، آوازخوانی، رقص‌های آیینی و افروختن آتش از دیگر بخش‌های این جشن مردمی بود. آتش، نماد پاکی و روشنایی، در قلب جشن میانه بهار می‌درخشید و امید به زندگی را در دل مردم زنده می‌کرد.

بعثت زرتشت و جشن بهاربد

از رویدادهای مهم و فراموش‌نشدنی در تاریخ، «بعثت زرتشت» است. بنا بر سنت‌های دین زرتشت، زرتشت در روز میانه بهار در کنار رود مقدس دائیتی به پیامبری برگزیده شد. لحظه‌ای که زرتشت دریافت پیام الهی و مأموریت هدایت انسان‌ها را پذیرفت، به عنوان آغاز راهی نوین در تاریخ این دین ثبت شده است. بعثت زرتشت، دقیقاً با روح جشن میانه بهار همخوانی داشت؛ چرا که هر دو پیام‌آور نو شدن، پاکی، روشنایی و امید بودند. زرتشت با آموزه‌های سه‌گانه‌ی «پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک» کوشید تا انسان را از تاریکی جهل رها کرده و به سوی نیکی مطلق هدایت کند. گرامیداشت بعثت زرتشت در کنار جشن میانه بهار، آیینه‌ای بود از امید به جهانی بهتر، جهانی سرشار از عشق، دانایی و عدالت.

تاریخ جشن میانه بهار چه زمانی است؟

از آنجا که این جشن مصادف با چهل و پنجمین روز بهار است، تاریخ جشن میانه بهار در تقویم شمسی روز پانزده اردیبهشت یا روز “دی به مهر” است. البته شاید شما هم بگویید فروردین 31 روز دارد و چهل و پنجمین روز بهار تاریخ شانزده اردیبهشت است که حرف غلطی نیست، اما امروزه در میان مردم جا افتاده است که پانزده اردیبهشت یا همان شب شانزدهم را به برگزاری جشن بهاربد بپردازند.

جشن میانه بهار مصادف با روز شیراز

در دهه ۱۳۸۰، تصمیمی فرخنده گرفته شد تا پانزدهم اردیبهشت‌ماه به عنوان «روز شیراز» در تقویم رسمی ایران ثبت شود؛ همان روزی که در گذشته جشن میانه بهار برگزار می‌شد. این انتخاب، ارتباطی زیبا میان تاریخچه جشن‌های باستانی ایران و فرهنگ معاصر برقرار کرد. شیراز، با باغ‌های دل‌انگیزش، شکوفه‌های بهاری و روح شاعرانگی بی‌نظیرش، بهترین نماد برای بزرگداشت زندگی و فرهنگ ایرانیان است. روز شیراز، فرصتی است تا هر ساله با نگاهی نو به گذشته بنگریم و همچون جشن میانه بهار، بار دیگر سپاسگزار زندگی باشیم.

امروزه روز شیراز با برگزاری جشنواره‌های فرهنگی، برنامه‌های هنری، نمایشگاه‌های صنایع دستی و موسیقی‌های سنتی زنده نگه داشته می‌شود. کوچه‌باغ‌های شیراز در این روز رنگ و بوی دیگری می‌گیرند؛ رایحه بهارنارنج در هوا جاری است و مردم با لباس‌های رنگارنگ، فرهنگ غنی خود را جشن می‌گیرند. این مراسم‌ها بازتابی از روح جشن میانه بهار هستند؛ روحی که هنوز هم در جان ایرانیان جاری است، حتی اگر نام جشن‌های کهن کمرنگ شده باشد.

جمع بندی

جشن میانه بهار، بیش از یک آیین فصلی، نماینده روحیه شکرگزاری، همبستگی، عشق به طبیعت و آرمان‌های والای انسانی در فرهنگ ایران باستان است. پیوند این جشن با رویداد مهمی چون بعثت زرتشت و روز شیراز، نشان می‌دهد که برای نیاکان ما، زندگی و ایمان دو روی یک سکه بودند که کاملا با هم پیوند خوردند. جشن بهاربد فرصتی است برای آشتی با طبیعت سبز و دنیای مادی و پرداختن به امور معنوی، پس هیچگاه فرصت‌ها را از دست ندهیم.