جشن میانه زمستان از جشن های باستانی ایران است که به دست فراموشی سپرده شده است. این جشن‌ها در ریشه‌ها و سنت‌های ایرانیان باستان دارد و هر کدام معنا و مفهوم مذهبی خود در دین زرتشت را دارند. با مجله متین آباد همراه باشید تا ببینیم جشن میانه زمستان در چه تاریخی برگزار می‌شود و تاریخچه این جشن چیست.
جشن میانه زمستان چیست؟
گاهنبار میانه زمستان، یا همان جشن میانه زمستان، از آیین‌های باستانی ایران است که امروزه دیگر به‌اندازه گذشته مورد توجه قرار نمی‌گیرد. این جشن هنوز در برخی مناطق ایران به‌صورت محدود و کم‌رنگ برگزار می‌شود و نشانی از پیوند عمیق ایرانیان قدیم با طبیعت و تغییرات فصول است. در دوران ایران باستان، مردم برای مناسبت‌های گوناگون جشن‌های باشکوهی برپا می‌کردند. این مراسم نه‌تنها زمانی برای شادی و دورهمی بود، بلکه نشان از ارج نهادن به طبیعت و هماهنگی با چرخه‌های آن داشت. هر جشن فرصتی بود برای تجدید قوای روحی و جسمی، اما با گذر زمان، بسیاری از این سنت‌ها به‌تدریج فراموش شدند و دیگر به‌صورت گسترده برگزار نمی‌شوند.
آبانگان، آذرگان، تیرگان و … برخی از این جشن‌ها هستند اما فقط در برخی از مکان‌ها برگزار می‌شوند. البته به صورت گسترده، از میان آیین‌های کهن، تنها تعداد محدودی مانند نوروز، شب یلدا و چهارشنبه‌سوری جایگاه خود را حفظ کرده‌اند و همچنان با شور و هیجان برگزار می‌شوند. برخی دیگر، با تلاش‌هایی در جهت احیا، به شکلی متفاوت اجرا می‌شوند. بااین‌حال، بخش قابل‌توجهی از این آیین‌ها برای بسیاری ناشناخته مانده‌اند؛ به‌ویژه برای کسانی که علاقه‌ای به مطالعه و آشنایی با تاریخ ندارند، این مراسم به‌کلی از حافظه جمعی حذف شده‌اند.
تاریخچه و فلسفه جشن میانه زمستان
جشن میانه زمستان بخشی از نظام گاه‌شماری فصلی به نام “ورشیم” محسوب می‌شده است. ایرانیان باستان، به‌عنوان میانه زمستان سخت در اواسط بهمن ماه، این جشن را برای استقبال از بهاری دل‌انگیز و نویدبخش برگزار می‌کردند. در روزگاری که هنوز تقویم مدون وجود نداشت، مردم سال را به چهار بخش فصلی تقسیم می‌کردند و هر فصل نیز به دو قسمت کوچک‌تر تقسیم می‌شد. این تقسیم‌بندی با برگزاری جشن‌های مرتبط همراه بود که هم نشان‌دهنده شکرگزاری و هم فرصتی برای برنامه‌ریزی زندگی بود.
این ساختار ساده اما هوشمندانه به مردم امکان می‌داد که به‌صورت تقریبی زمان آغاز و پایان سال را بشناسند و با توجه به تغییرات فصلی، کارهای کشاورزی و دامداری خود را تنظیم کنند. به همین دلیل، این جشن‌ها نقش مهمی در مدیریت زندگی روزمره ایفا می‌کردند و بخشی از هویت فرهنگی آن دوران بودند.
جشن‌های فصلی که با نام “گاهنبارها” نیز شناخته می‌شدند، هشت جشن اصلی را شامل می‌شدند. اما در زمان ساسانیان، این آیین‌ها دستخوش تغییراتی شدند. بر اساس نظر پژوهشگران، موبدان زرتشتی دو جشن را حذف کردند تا تعداد گاهنبارها به شش برسد و با مراحل شش‌گانه آفرینش در تقویم مزدیسنا و باورهای دینی آن زمان تطابق پیدا کند. این تغییرات علاوه بر هماهنگ‌سازی مذهبی، با هدف ایجاد پیوندی معنوی میان جشن‌ها و باورهای دینی انجام شد.
جشن‌های گاهنبار و ارتباط آن با آفرینش
گاهنبار، یا همان جشن‌های فصلی، ریشه در باورهای اسطوره‌ای آریایی و زرتشتی دارد. بر اساس متون باستانی، این جشن‌ها به شش دوره از آفرینش جهان اشاره دارند که در آیین زرتشتی، اهورامزدا طی آن‌ها جهان مادی را خلق کرده است. هر یک از این دوره‌ها نمادی از مرحله‌ای خاص در تکامل هستی است و برگزاری این جشن‌ها فرصتی برای گرامیداشت طبیعت و سپاسگزاری از خالق بود.
پژوهشگران معتقدند که سال گاهنباری از بلندترین روز سال، یعنی آغاز تابستان، شروع می‌شده و به هفت بازه زمانی تقسیم می‌شده است. این بازه‌ها شامل چهار جشن در میانه فصل‌ها و سه جشن در پایان فصل‌ها بوده‌اند. برخلاف سایر جشن‌ها، آغاز سال نو گاهنباری که با پایان فصل بهار مصادف بود، آیینی جداگانه نداشت و صرفاً به‌عنوان شروعی نوین تلقی می‌شد.
برخی از موبدان زرتشتی بر این باورند که جشن میانه زمستان با جشن سده ارتباط نزدیکی دارد و هر دو به تجلیل از گذر زمان و تکریم نیروهای طبیعی و معنوی می‌پردازند. این شباهت‌ها نشان‌دهنده جایگاه برجسته این جشن‌ها در فرهنگ ایرانی و ارتباط عمیق آن‌ها با مفاهیم کیهانی و زمین‌شناختی است. در دوران معاصر، جشن‌های گاهنباری به‌عنوان بخشی از میراث معنوی ایران در لیست آیین‌های ملی ثبت شدند.
تاریخ جشن میانه زمستان
جشن میانه زمستان 15 بهمن ماه هر سال برگزار می‌شود. اگر دوست دارید در این جشن شرکت داشته باشید در این روز به منطقه اورامانات سفر کنید، چون هنوز هم در آن‌جا این جشن را گرامی می‌دارند. البته می‌توانید به مناطق زرتشتی نشین ایران هم بروید و در مراسم آن‌ها شرکت کنید.
آیین‌ها و رسوم جشن میانه زمستان
از مراسم رایج در این جشن، گردهمایی مردمان یک منطقه بر سر سفره‌ای مشترک است. افراد، بر اساس توانایی خود، غذاها و خوراکی‌هایی را همراه خود بر سر سفره می‌آوردند تا در کنار یکدیگر از برکت طبیعت بهره‌مند شوند. این گردهمایی علاوه بر تقویت حس همدلی، نمادی از اتحاد و همبستگی مردم در برابر سختی‌های زمستان بود. پس از صرف غذا، شرکت‌کنندگان با خواندن سرودها، دف‌نوازی، و شب‌نشینی تا دیروقت، شادمانی خود را از گذر نیمی از زمستان و امید به بهاری پربار ابراز می‌کردند. از دیگر آیین‌های ویژه این جشن، آمادگی برای سال جدید بود. کشاورزان ابزار و وسایل کشاورزی خود را از انبارها خارج کرده، آن‌ها را تمیز، تیز و آماده می‌کردند تا برای کشت‌وکاری بهتر در بهار مهیا و آماده شوند. این کار نشانه‌ای از شروع تازه و پیش‌بینی آینده‌ای پرثمر بود.
جشن میانه زمستان همچنین بستری برای نیکوکاری و حمایت از نیازمندان فراهم می‌کرد. افراد توانمند بخشی از دارایی خود، مانند محصولات کشاورزی، زمین، یا حتی پول نقد را به افراد کم‌بضاعت می‌بخشیدند. این عمل نه تنها پیوندهای اجتماعی را تقویت می‌کرد، بلکه نشانه‌ای از روحیه همیاری و بخشندگی ایرانیان در گذشته بود.
جمع بندی
جشن میانه زمستان مانند دیگر جشن‌های باستانی ایران تاکید بر جمع شدن مردم در کنار هم و آمادگی برای روزهای شاد دارد. اکو کمپ متین آباد نیز برای پاسداشت رسوم ایرانی اقدام به برگزاری برخی رویدادها می‌کند تا لحظه‌ای شادی را برای خانواده‌ها ایجاد کند. برای اطلاع از رویدادهای متین آباد کافی‌ست به سایت رزرو آنلاین متین آباد مراجعه کنید.
