جشن مهرگان چیست؟ (تاریخ، تاریخچه، مراسم)

جشن مهرگان از کهن‌ترین و بزرگترین جشن های ایران باستان است که با گذشت زمان از یاد رفته است. مهرگان، جشن پاییزی است که در ستایش مهر (میثره)، ایزد پیمان و دوستی، برگزار می‌شود و عشق و دوستی در این جشن موج می‌زند. هنوز هم بسیاری از ایرانیان و پارسیان هند و زرتشتیان مهرگان را در تقویم خود زنده نگه داشتند و این روز را جشن می‌گیرند. با مجله متین آباد همراه باشید تا بدانیم جشن مهرگان چیست؟ و با تاریخچه مهرگان بیشتر آشنا شویم.

تاریخچه جشن مهرگان و ریشه‌های آن در ایران باستان

جشن مهرگان قدمتی هزاران ساله دارد و احتمالاً به دوران پیش از زرتشت بازمی‌گردد. در منابع تاریخی، این جشن به عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های مذهبی ایرانیان زرتشتی شناخته می‌شود. اما با توجه به اهمیت فرهنگی و اجتماعی مهرگان، این جشن فراتر از مرزهای دینی بوده است و توسط تمام اقشار مردم برگزار شده است.

مهرگان، برخلاف نوروز که آغاز بهار و تجدید زندگی را جشن می‌گیرد، نمادی از ورود به فصل خزان و برداشت محصولات کشاورزی است. این جشن در بسیاری از مناطق ایران باستان به معنای تقدیر و تشکر از ایزدان و نیایش برای محصولات خوب کشاورزی و همچنین جشن گرفتن برکت طبیعت بوده است.

علت نامگذاری جشن مهرگان چیست؟

نام “مهرگان” از واژه “مهر” گرفته شده است که در فارسی به معنای محبت، دوستی و پیمان است. مهرگان جشنی است که در آن مردم به یکدیگر محبت و دوستی نشان می‌دهند و پیمان‌های خود را تجدید می‌کنند. مهر همچنین نام یکی از ایزدان باستانی ایران است که در فرهنگ زرتشتی به عنوان ایزد پیمان و راستی شناخته می‌شود. به همین دلیل، جشن مهرگان به عنوان جشنی برای ستایش این ایزد بزرگ برگزار می‌شده است.

علاوه بر آن، مهرگان همواره به عنوان جشنی نمادین از پیروزی حق بر باطل در تاریخ ایران شناخته می‌شود. یکی از داستان‌های مرتبط با این جشن، پیروزی فریدون بر ضحاک است که در شاهنامه فردوسی نیز به آن اشاره شده است که در ادامه به آن می‌پردازیم.

جشن مهرگان در شاهنامه

مهم‌ترین روایات مربوط به جشن مهرگان در شاهنامه فردوسی آمده است. در این اثر حماسی، داستان پیروزی فریدون بر ضحاک، پادشاه ستمگر، نقل می‌شود. فردوسی روایت می‌کند که ضحاک به عنوان فرمانروایی بی‌رحم و ظالم، مردم ایران را به شدت تحت فشار قرار داده بود. او مارهایی بر شانه‌هایش داشت که هر روز مغز دو جوان ایرانی به آنها داده می‌شد. فریدون با یاری کاوه آهنگر قیام می‌کند و پس از نبردی سخت، ضحاک را شکست می‌دهد.

این پیروزی به عنوان نمادی از پیروزی خیر بر شر و عدالت بر ستم، توسط مردم ایران جشن گرفته شد. مهرگان به عنوان یادبود این پیروزی بزرگ در تاریخ ایران ثبت شده و هر ساله با شور و شعف بسیار برگزار می‌شده است. حال شاید بگویید ربط این داستان به جشن مهرگان چیست؟ باید بگوییم که در روایات آمده است که فریدون در روز مهرگان ضحاک شیطان صفت را در کوه دماوند زندانی می‌کند و به یک عمر پلیدی او پایان می‌دهد.

جایگاه جشن مهرگان در ادبیات و فرهنگ ایرانی

مهرگان نه تنها در تاریخ ایرانیان جایگاه ویژه‌ای داشته، بلکه در ادبیات فارسی نیز به کرات از این جشن یاد شده است. علاوه بر شاهنامه فردوسی که پیش‌تر به آن اشاره کردیم، بسیاری از شاعران و نویسندگان ایرانی نیز در آثار خود به مهرگان پرداخته‌اند. به عنوان مثال، سعدی، حافظ و نظامی از جمله شاعران بزرگی هستند که در اشعار خود به مهرگان اشاره کرده‌اند. در دوران اسلامی، برخی از نویسندگان و شاعران نیز از مهرگان به عنوان نمادی از شادمانی و جشن دوستی یاد کرده‌اند و تلاش داشته‌اند تا این سنت باستانی را در فرهنگ نوین ایران حفظ کنند.

جشن مهرگان چه تاریخی است؟

جشن مهرگان به صورت معمول روز شانزدهم مهر ماه در تقویم ایرانی برگزار می‌شود. این تاریخ با تقویم زرتشتی نیز تطابق دارد و معمولاً با شروع فصل پاییز همزمان است. البته بسته به تقویم‌های مختلف و تغییرات تقویمی در طول تاریخ، تاریخ دقیق مهرگان ممکن است متفاوت باشد برای مثال در سال 1403 جشن مهرگان 14 مهر بود. در برخی مناطق، مهرگان در چند روز جشن گرفته می‌شود و مراسم آن چندین روز به طول می‌انجامد. در تقویم امروزی ایران، جشن مهرگان معمولاً به هفته دوم یا سوم مهر ماه (حدوداً اوایل اکتبر) موکول می‌شود. این جشن در زرتشتیان اهمیت ویژه‌ای دارد و به عنوان یکی از شش جشن بزرگ زرتشتیان شناخته می‌شود.

آیین‌های مربوط به جشن مهرگان

در گذشته‌های دور، جشن مهرگان با آیین‌های خاصی همراه بوده است. مردم در این روز لباس‌های نو و رنگارنگ می‌پوشیدند، خانه‌ها و معابد خود را با گل و گیاه تزئین می‌کردند و به نیایش و ستایش ایزدان می‌پرداختند. از دیگر رسوم این جشن می‌توان به تهیه غذاهای خاص، نوشیدن نوشیدنی‌های ویژه و برپایی میزهای پذیرایی با میوه‌های تازه پاییزی مانند انار و انگور اشاره کرد.

از مهم‌ترین آیین‌های مهرگان، خواندن دعاها و نیایش‌های زرتشتی بوده است که در طول مراسم توسط موبدان انجام می‌شده است. در این دعاها، مردم برای برکت زمین و محصولات کشاورزی شکرگزاری می‌کردند و از ایزد مهر و سایر ایزدان زرتشتی درخواست کمک و هدایت می‌نمودند. همچنین در این جشن مسابقات ورزشی، رقص‌ها و موسیقی‌های سنتی نیز برگزار می‌شد. مردم با هم می‌رقصیدند و شادی می‌کردند و به این وسیله همبستگی و دوستی خود را به نمایش می‌گذاشتند.

جشن مهرگان در ایران امروز

اگرچه در طول قرون و با ظهور ادیان جدید، بسیاری از جشن‌ها و آداب و رسوم باستانی تغییر کردند یا فراموش شدند، اما جشن مهرگان همچنان توسط برخی از جوامع زرتشتی و همچنین پارسیان هند به عنوان یک جشن مذهبی و فرهنگی برگزار می‌شود. در ایران، جشن مهرگان به ویژه در مناطق مرکزی و شهرهای بزرگ هنوز هم با شکوه برگزار می‌شود. در این جشن، افراد لباس‌های سنتی می‌پوشند و از یکدیگر با هدایا و میوه‌های فصل پذیرایی می‌کنند. در تهران و سایر شهرهای بزرگ نیز برخی مراسم فرهنگی و هنری به مناسبت مهرگان برگزار می‌شود که نشان‌دهنده تلاش برای احیای این سنت باستانی است.

جشن مهرگان و متین آباد

اکو کمپ کویری متین آباد در راستای زنده نگه‌داشتن این جشن باستانی ایرانیان، رویدادی با نام جشن مهرگان متین آباد برگزار می‌کند که در آن خانواده‌‌ها همراه با فرزندان خود می‌توانند در آن شرکت کنند و به نسل بعدی این سرزمین مهر و محبت را یاد دهند. موسیقی زنده، پذیرایی عصرانه مخصوص جشن مهرگان، شتر سواری، شاهنامه خوانی و … از خدماتی‌ست که در این رویداد به مهمانان ارائه می‌شود. اگر شما هم دوست دارید در جشن مهرگان متین آباد حضور پیدا کنید، اخبار و اطلاعیه‌های سایت متین آباد را دنبال کنید یا به سایت رزرو آنلاین مراجعه کنید.

جمع بندی

جشن مهرگان، از برجسته‌ترین و مهم‌ترین جشن‌های باستانی ایران، در طول تاریخ به عنوان نمادی از سپاسگزاری، همبستگی، و تجلیل از پیمان و دوستی در جامعه ایرانی شناخته شده است. این جشن که ریشه‌های عمیقی در فرهنگ و باورهای ایران باستان دارد، نه تنها یک رویداد مذهبی و اجتماعی است، بلکه به نوعی نماد احترام به طبیعت و چرخه‌های زندگی نیز به شمار می‌آید.

امروز نیز، با گذشت هزاران سال، جشن مهرگان هنوز در میان زرتشتیان و برخی اقشار جامعه ایرانی زنده است و هر ساله با آداب و رسوم خاصی گرامی داشته می‌شود. در نهایت، جشن مهرگان به ما یادآور می‌شود که در طول تاریخ، ایرانیان همیشه ارزش‌هایی مانند دوستی، همبستگی، و عدالت را گرامی داشته‌اند و این ارزش‌ها همچنان در فرهنگ و جامعه ایرانی معاصر تأثیرگذار هستند.