مار حیوانی است که اگر کاری به کارش نداشته باشید شما را نیش نمی‌زند، اما ممکن است این حیوان احساس خطر کند و نیش مار را وارد پوستتان کند و دچار مار گزیدگی شوید. مار گزیدگی مانند عقرب گزیدگی خطرناک است! اگر مار شما را نیش بزند چه کاری باید انجام دهید؟ درمان مار گزیدگی چیست؟ علائم مار گزیدگی در انسان چیست؟ جواب این سوالات و جواب سوالات دیگر درباره مار گزیدگی را در این مطلب خواهیم داد، پس تا انتها با مجله متین آباد همراه باشد.
مار گزیدگی چیست؟
مار یک حیوان کویری است، اما گاهی در باغ‌ها و جنگل‌ها هم دیده می‌شود. افراد طبیعت‌گرد همیشه با خطراتی همچون حیوانات درنده، حیوانات نیش‌دار و … مواجه هستند، پس باید جانب احتیاط را حفظ کنند. مار گزیدگی زمانی رخ می‌دهد که یک مار شما را نیش بزند و دندان‌های ریز خود را وارد بدنتان بکند. برخی مارها سمی نیستند و نیششان اثری بر روی انسان ندارد، اما برخی از مارها سم خطرناکی دارند که در صورت پخش شدن در بدنتان باعث آسیب‌های جدی و گاهی مرگ می‌شود.
چگونه مار سمی را از مار غیر سمی تشخیص دهیم؟
مارها موجوداتی مرموز و در عین حال مفید برای اکوسیستم هستند. آن‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: مارهای سمی و مارهای غیرسمی. مارهای سمی مانند افعی، کبرا و مار زنگی دارای زهر قدرتمندی هستند که می‌تواند سیستم عصبی یا خون را تحت تأثیر قرار دهد. نیش این مارها گاهی در عرض چند دقیقه علائم خطرناکی ایجاد می‌کند و در برخی موارد، اگر درمان نشود، مرگبار است.
از سوی دیگر، مارهای غیرسمی مانند شترمار، مار آبی و مار بوآ کاملاً بی‌خطر هستند. درک تفاوت مار سمی از غیر سمی نه‌تنها از ترس‌های غیرضروری جلوگیری می‌کند، بلکه می‌تواند در هنگام برخورد با مارها شما را از خطر واقعی آگاه کند.
روش تشخیص مار سمی:
- سر مثلثی‌شکل
- مردمک عمودی
- رنگ‌های هشداردهنده (مثل زرد، قرمز و مشکی)
- رفتار تهاجمی
روش تشخیص مار غیر سمی:
- داشتن سری گرد (در اغلب موارد)
- مردمک دایره‌ای
- رنگ‌های خنثی
- تمایل به فرار تا حمله
علائم مار گزیدگی در انسان چیست؟
علائم مارگزیدگی ممکن است در ابتدا مانند یک زخم معمولی مانند دو سوراخ بسیار ریز به نظر برسد، اما در برخی موارد، علائم آن می‌تواند به سرعت گسترش یابد. در عرض چند دقیقه تا چند ساعت، بسته به نوع زهر، نشانه‌هایی ظاهر می‌شوند. برخی از مهم‌ترین علائم عبارت‌اند از:
- درد شدید و سوزش در محل گزش که معمولاً همراه با تورم و کبودی است.
- قرمزی و التهاب شدید که به مرور در کل عضو پخش می‌شود.
- تعریق شدید، سرگیجه، تهوع و استفراغ که نشان‌دهنده واکنش سیستم ایمنی بدن است.
- مشکلات تنفسی، ضعف عضلانی و تاری دید در موارد شدیدتر، مخصوصاً هنگام گزش توسط مارهای عصبی مانند کبرا.
برای تشخیص سریع، بررسی جای نیش اهمیت زیادی دارد. اگر جای دو دندان نیش تیز و عمیق مشاهده شد، احتمالاً گزش توسط یک مار سمی رخ داده است. اما اگر جای چند دندان ریز و نزدیک به هم وجود داشت، احتمال دارد که مار غیرسمی باشد. با این حال، حتی در موارد گزش مارهای غیرسمی نیز خطر عفونت وجود دارد، بنابراین مراجعه به پزشک ضروری است.
کمک های اولیه در مار گزیدگی چیست؟
اولین قدم پس از مارگزیدگی حفظ خونسردی است. وحشت‌زدگی و استرس می‌توانند جریان خون را افزایش داده و باعث پخش سریع‌تر زهر در بدن شوند. اقدامات فوری شامل موارد زیر هستند:
- بی‌حرکت نگه‌داشتن فرد گزیده‌شده و قرار دادن عضو آسیب‌دیده در سطحی پایین‌تر از قلب برای کاهش گردش خون.
- خودداری از حرکت اضافی و تلاش برای آرام ماندن، زیرا تحرک زیاد باعث انتشار سریع‌تر زهر می‌شود.
- تمیز کردن محل گزش با آب و صابون ملایم بدون فشار دادن زخم.
- بستن شل عضو (اما نه محکم) برای جلوگیری از انتشار سریع زهر، اما نباید جریان خون را قطع کرد.
- علامت‌گذاری تورم با خودکار برای بررسی پیشرفت آن و ارائه اطلاعات به پزشک.
- انتقال سریع به بیمارستان و در صورت امکان، یادداشت کردن مشخصات ظاهری مار.
از مکیدن زهر، بریدن محل گزش، یا استفاده از یخ خودداری کنید. این روش‌ها نه‌تنها مؤثر نیستند، بلکه می‌توانند آسیب بیشتری وارد کنند.
روش‌های درمانی مارگزیدگی در بیمارستان کدام است؟
در بیمارستان، پزشکان ابتدا علائم حیاتی بیمار را بررسی کرده و نوع زهر را تشخیص می‌دهند. پادزهر مخصوص برای خنثی کردن اثرات زهر استفاده می‌شود، اما تجویز آن بستگی به نوع مار دارد. برخی از مهم‌ترین مراحل درمان عبارت‌اند از:
- تزریق پادزهر مناسب که معمولاً برای مارهای بسیار سمی مانند افعی یا کبرا استفاده می‌شود.
- کنترل تنفس و فشار خون در موارد شدید که سیستم عصبی تحت تأثیر قرار گرفته است.
- تجویز داروهای ضدالتهابی و ضددرد برای کاهش اثرات موضعی مارگزیدگی.
- استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در صورتی که نشانه‌ای از عفونت مشاهده شود.
- در برخی موارد، فرد به مراقبت‌های ویژه نیاز دارد، به‌ویژه اگر گزش در نزدیکی اندام‌های حیاتی رخ داده باشد.
چگونه از مار گزیدگی در طبیعت جلوگیری کنیم؟
حال با توجه به علائم و پیشامدهایی که در بالا گفته شد، چگونه می‌توانیم از مار گزیدگی در طبیعت جلوگیری کنیم؟ این کار بسیار آسان است و کافی‌ست چند نکته را رعایت کنیم. بهتر است در طبیعت مخصوصا کویر، همیشه کفش‌های بلند و شلوار پوشیده بپوشید. اگر از قبل می‌دانیم منطقه‌ای که به آن سفر می‌کنیم مارهای بسیاری دارد، بهتر است هنگام فعالیت در مناطق مارخیز، با دقت حرکت و از گذاشتن دست در زیر سنگ‌ها و بوته‌ها به شدت پرهیز کنید. همچنین، هنگام پیاده‌روی، یک چوب‌دستی همراه داشته باشید تا مسیر خود را بدون خطر باز کنید.
یادتان باشد در صورت مواجهه با مار، آرام بمانید و به‌هیچ‌وجه حرکات ناگهانی انجام ندهید، چون اگر مار احساس خطر کند به سمت شما حمله‌ور خواهد شد. مارها معمولا از انسان و صدای پایش می‌ترسد و نزدیک انسان نمی‌آید، به همین دلیل اگر آرامش مار را بر هم نزنید با شما کاری ندارد.
باورهای غلط هنگام مار گزیدگی
افسانه‌ها و باورهای غلط درباره هر پدیده‌ای نسل به نسل منتقل شده است. برخی از این باورها هیچ ریشه علمی ندارد، به همین دلیل باید به دنبال راه‌حلی برای از بین بردن این باورهایی که گاهی موجب مرگ انسان می‌شوند اندیشید. در ادامه به برخی از این باورهای غلط اشاره کردیم و جواب صحیح آن را گفتیم، پس با دقت این بخش را بخوانید.
آیا مکیدن زهر مار هنگام مار گزیدگی مفید است؟
هنگامی که مار سمی انسان را نیش زد نباید مانند فیلم‌ها نباید زهر مار را بمکیم چون این کار فقط خطر عفونت را افزایش می‌دهد و فایده‌ی دیگری ندارد، پس چنین اشتباهی را هرگز نکنید و راه‌های دیگر کمک‌های اولیه مار گزیدگی را در پیش بگیرید.
محکم بستن عضو گزش‌شده خوب است؟
در جواب باید بگوییم خیر، این روش می‌تواند منجر به از دست رفتن عضو شود. شما نباید عضو گزش شده را محکم ببندید تا گردش خون در آن عضو به صورت کامل قطع شود، بلکه خون باید آرام در جریان باشد. بستن شل عضو ایرادی ندارد.
آیا همه مارها خطرناکند؟
شاید برایتان سوال پیش بیاید که آیا همه مارها خطرناک و سمی هستند؟ بیش از ۸۰٪ مارهای جهان غیرسمی‌اند و حتی برخی از آن‌ها به کنترل جمعیت جوندگان کمک می‌کنند. تنها 20 درصد مارهای جهان سمی هستند و در مناطق مختلف پخش شدند، اما در هر صورت در هنگام مواجه شدن با مار باید احتیاط کنید.
جمع‌بندی
مارگزیدگی ممکن است ترسناک باشد، اما دانستن اطلاعات درست می‌تواند جان انسان را نجات دهد. با رعایت نکات ایمنی، آشنایی با مارهای سمی و اقدامات صحیح، می‌توان از وقوع حوادث جدی جلوگیری کرد. طبیعت، خانه این موجودات نیز هست و احترام به قوانین آن، بهترین راه برای همزیستی ایمن با مارها خواهد بود.
