عقرب یا کژدم‌ها گونه‌ای از بندپایان، راسته عنکبوتیان و موجودات شب‌زی هستند که معمولاً برای استفاده از نیش خود مقاومت می‌کنند مگر اینکه تحریک شوند یا مورد حمله قرار گیرند. آن‌ها اغلب در مکزیک، شمال آفریقا، آمریکای جنوبی، خاورمیانه و هند یافت می‌شوند. عقرب گزیدگی در کویر اتفاقی است که گاهی پیش می‌آید! گزش با نیش عقرب عموماً نیاز به معالجه بیمارستانی ندارد ولی گاهی می‌تواند خطرناک و حتی کشنده باشد. زیرا زهر عقرب حاوی ترکیب پیچیده‌ای از سموم است که بر سیستم عصبی (نوروتوکسین) تأثیر می‌گذارد.
چطور در کویر از گزند عقرب‌ها در امان بمانیم؟
سفر به کویر یعنی پذیرش چالش‌های متفاوتی که مخصوص این مناطق است. در کنار گرمای سوزان، نیش عقرب نیز یکی از این چالش‌ها است که البته با رعایت نکات ایمنی در هنگام سفر، نیازی به نگرانی ندارد. برای در امان ماندن از عقرب گزدیگی در کویر رعایت این نکات ایمنی لازم است:
- هنگام سفر به کویر و به خصوص اگر در کمپ یا اقامتگاه‌های روستایی هستید – کفش بپوشید و لباس‌ها، ملافه‌ها، وسایل و بسته‌های خود را مداوم تکان دهید.
- در کویر‌ها از حضور در مکان‌های تاریک در شب و سایه سنگ‌ها و تپه‌های شنی در طول روز حتی المقدور خودداری کنید یا با احتیاط وارد چنین مکان‌هایی که مستعد حضور عقرب‌ها هستند شوید.
- عقرب‌ها زیر نور می‌درخشند، بنابراین ممکن است بخواهید از نور فنر و یا گوشی در شب برای بررسی محیط اطراف خود استفاده کنید. اگر عقربی پیدا کردید، از انبر استفاده کنید تا به آرامی آن را از خود و دیگران دور کنید.
بیشتر بخوانید: کمپینگ
انواع عقرب‌های موجود در کویر ایران
در ایرانِ پهناور با کویر‌ها و مناطق بیابانی وسیع، عقرب‌هایی از گونه‌های مختلف زندگی می‌کنند، برخی از آن‌ها معمولاً کم خطر هستند اما برخی دیگر نیش کشنده‌ای دارند. بنابراین تشخیص و شناخت عقرب‌ها برای در امان ماندن از عقرب گزیدگی در کویر ضروری است، به خصوص اگر در کویر زندگی می‌کنید یا قصد کمپینگ در کویر را دارید. در اینجا چند گونه مهم و خطرناک عقرب‌های ایران را معرفی می‌کنیم:
عقرب زرد کوچک یا گاردیم
درازای دم این عقرب ۵۰ تا ۸۰ میلی‌متر و بلندتر از سایر عقرب‌ها است، این عقرب در مناطق کویری جنوب و جنوب غربی ایران زیست می‌کند. زهر آن بسیار خطرناک و کشنده است.
کمپسوبوتوس ماتهیزنی
این عقرب دارای جثه بسیار کوچک و باریک بوده، رنگ آن اغلب زرد یا آجری و شبیه به عقرب زرد یا گاردیم است. زهر این عقرب گلبول‌های قرمز بدن را تخریب می‌کند. بیشتر در خوزستان و مناطق جنوبی ایران زندگی می‌کند.
آندرکتونوس کراسیکودا
به لحاظ جثه بسیار بزرگتر از گاردیم و کمپسوبوتوس ماتهیزنی بوده و دارای رنگ سیاه و قهوه‌ای است.
عقرب دم سیاه ایرانی
عقرب دم سیاه که خطرناکترین نوع عقرب در دنیا، لقب گرفته رفتاری بسیار تهاجمی دارد. این عقرب اغلب در مناطق خشک و نیمه استپی دیده می‌شود.
برخی جانورشناسان معتقدند برخلاف ایده‌ای که خطرناک بودن عقرب را به رنگ آن وابسته می‌داند، رنگ عقرب هیچ نقشی در غلظت سم یا خطرناک بودن آن ندارد، بر این اساس در برخی از نقاط ایران معتقدند که عقرب زرد خطرناک است و در برخی از نقاط دیگر عقرب سیاه را خطرناک می‌دانند.
اقدامات لازم برای پیشگیری از عقرب گزیدگی در کویر
زندگی در کویر و جایی که عقرب‌ها هستند دارای خطر بالقوه عقرب گزیدگی است. در چنین زمانی که در خارج از منزل، پیاده روی یا کمپینگ یا کار می‌کنید، ممکن است با آن‌ها مواجه شوید. انجام اقدامات احتیاطی در زمان کار، پیاده روی یا کمپینگ اولین اقدام برای پیشگیری از عقرب گزیدگی است. استفاده از کفش‌های ایمن و مناسب یکی از این اقدامات است. اما به یاد داشته باشید که رعایت نکات و وسایل ضروری برای کویر نوردی قبل از سفر الزامی است.
هنگام سفر در نقاط خاصی از جهان، به خصوص کویر‌ها (هنگام کویر گردی) و مناطق جنگلی احتمال بیشتری وجود دارد که با عقرب‌های خطرناک‌تری روبرو شوید. و ممکن است آن‌ها را با خود به خانه بیاورید، زیرا عقرب‌ها می‌توانند در لباس، چمدان و ظروف حمل و نقل پنهان شوند. دقت در این موارد و بررسی قبل از پوشیدن مجدد کفش‌ها و لباس و بستن چمدان و کوله بسیار مهم است.
به طور کلی عقرب‌ها تمایل دارند از تماس با انسان‌ها خودداری کنند. اگر در کویر زندگی می‌کنید یا قصد سفر به کویر را دارید، انجام این اقدامات مفید خواهند بود:
- انبوه سنگ‌ها یا الوار‌ها را از اطراف خانه خود بردارید و هیزم را در مقابل خانه یا داخل خانه قرار ندهید.
- علف‌های خشک و خوراک دام را از نزدیک خانه دور نگه دارید و بوته‌ها و شاخه‌های آویزان درختان را هرس کنید، که می‌تواند مسیری به سقف شما برای عقرب‌ها فراهم کند.
- ترک‌های منزل را درزبندی کنید، تور‌های تهویه را در اطراف در‌ها و پنجره‌ها نصب کنید و توری‌های پاره شده را تعمیر کنید.
- دستکش‌ها، کفش‌ها و لباس‌هایی را که مدتی استفاده نشده‌اند، بررسی کرده و تکان دهید.
بیشتر بخوانید: عکاسی در کویر
علائم عقرب گزیدگی در کودکان و بزرگسالان
توصیف شما و علائم سطحی که دارید معمولاً تمام چیزی است که پزشک برای تشخیص نیاز دارد. اگر علائم شدید دارید، ممکن است آزمایش خون یا تصویربرداری برای بررسی اثرات زهر روی کبد، قلب، ریه‌ها و سایر اندام‌ها لازم باشد. معمولاً علائم و نشانه‌ها در محل عقرب گزیدگی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد؛ که می‌تواند شدید باشد
- بی‌حسی و گزگز
- تورم خفیف
- التهاب
علائم و نشانه‌های مربوط به اثرات زهر گسترده (سیستمیک) معمولاً در کودکان رخ می‌دهد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- دشواری در تنفس
- انقباض یا کوفتگی عضله
- حرکات غیرمعمول سر، گردن و چشم
- ترشح زیاد بزاق
- تعریق
- تهوع و استفراغ
- فشار خون بالا
- تسریع ضربان قلب (تاکی‌کاردی)
- بی‌قراری، تحریک‌پذیری یا گریه تسلی ناپذیر در کودکان
مانند سایر حشرات گزنده، ممکن است افرادی که قبلاً توسط عقرب نیش‌زده شده‌اند، با نیش‌های بعدی واکنش‌های آلرژیک داشته باشند. واکنش‌ها به این نیش‌های بعدی گاهی به اندازه‌ای شدید است که باعث ایجاد یک وضعیت تهدید‌کننده حیات به نام آنافیلاکسی می‌شود. علائم و نشانه‌ها در این موارد مشابه علائم آنافیلاکسی ناشی از نیش زنبور است و می‌تواند شامل کهیر، مشکلات تنفسی و حالت تهوع و استفراغ باشد.
اقدامات فوری پس از گزش در عقرب زدگی
اگر عقرب شما یا کسی در نزدیکی شما را نیش زد، توصیه‌های زیر را انجام دهید. لازم به ذکر است که گاهی اوقات بزرگسالان سالم ممکن است نیازی به درمان و مداوای بیشتر نداشته باشند و این نکات می‌تواند به حفظ امنیت کودکان تا زمانی که به پزشک مراجعه کنند کمک کند:
- زخم را با آب و صابون ملایم تمیز کنید.
- یک کمپرس خنک روی ناحیه آسیب دیده اعمال کنید. این کار ممکن است به کاهش درد کمک کند.
- اگر در بلعیدن مشکل دارید غذا یا مایعات مصرف نکنید.
- در صورت نیاز یک مسکن بدون نسخه مصرف کنید. ممکن است ایبوپروفن برای کمک به کاهش ناراحتی کمک‌کننده باشد.
درمان عقرب گزیدگی
برای بزرگسالان اکثر عقرب گزیدگی‌ها نیازی به درمان پزشکی ندارند. اما اگر علائم شدید باشد، ممکن است نیاز به مراقبت در بیمارستان داشته باشید. در این صورت برای درمان درد از طریق ورید (داخل وریدی) دارو به فرد تزریق می‌شود.
ولی مراقبت‌های پزشکی فوری برای کودکی که توسط عقرب گزیده شده است لازم است. برای درمان نیش عقرب در کودکان نیز پادزهر عقرب داده می‌شود تا از بروز علائم بیشتر جلوگیری شود. البته به بزرگسالان با علائم شدید نیز پادزهر داده می‌شود.
بیشتر بخوانید:
- همه آنچه باید از کویر گردی در ایران بدانید
- راهنمای کویر گردی در کاشان
- جاذبه های گردشگری شهرهای کویری ایران
- جاهای دیدنی کاشان
سخن پایانی
هر چند که عقرب گزیدگی و نیش بسیاری از عقرب‌ها برخلاف باور عموم کشنده نیست، اما گاهی عوارضی خطرناک داشته و می‌تواند منجر به آنافیلاکسی شود. بخصوص زهر عقرب‌های موجود در نواحی خشک و کویری ایران که غلظت آن بالا بوده و نیاز است که گردشگران و مسافران عازم کویر، حتی المقدور از مکان‌هایی که احتمال حضور این عقرب‌ها در آنجا بیشتر است دوری کرده و اقدامات پیشگیرانه را فرا گرفت.
شناخت علائم و راه‌های اقدام و درمان نیز ضروری است. در این مقاله سعی شد گزیده‌ای مفید از این اقدامات آورده شود. امیدواریم با مطالعه این مطلب سفر خوش و خاطره‌انگیزی به کویر‌های زیبای ایران داشته باشید.
قصد سفر به استان اصفهان را دارید و در جستجوی یک اقامتگاه کویری هستید؟ برای رزرو اقامتگاه کاشان، اکو کمپ متین آباد گزینه مناسبی است.
