جشن چهلم نوروز از آیین‌های کهن و جشن های ایران باستان است که ریشه در باورهای دینی، فرهنگی و طبیعی این سرزمین دارد. این جشن بهانه‌ای تازه برای شادمانی، سپاسگزاری از طبیعت، و گرامیداشت پیوندهای انسانی در دوران باستان بود. جشن چهلم نوروز یا همان جشن چلمو، نماد پیوند دیرینه ایرانیان با طبیعت و آسمان به شمار می‌آید. جشن چهلم نوروز و دیگر جشن‌های فرهنگ غنی ایرانی در فهرست میراث فرهنگی و معنوی ایران در یونسکو ثبت شده است و امروز می‌خواهیم با جشن پایان سده یا همان چهلمین روز نوروز آشنا شویم. با مجله متین آباد همراه باشید.
ریشه معنایی و تاریخچه جشن چهلم نوروز چیست؟
در آیین زرتشتی، واژه «جشن» برگرفته از کلمه اوستایی “یسنه” (Yasna) است که به معنای ستایش و نیایش می‌باشد. این نشان میدهد که جشن‌ها تنها برای سرگرمی نبوده‌اند، بلکه مراسمی مقدس برای قدردانی از نعمت‌های زندگی و مظاهر طبیعت محسوب می‌شدند. جشن چهلم نوروز هم با این فلسفه پیوندی تنگاتنگ دارد؛ سپاس از خلقت، شادی از بهار و پاسداشت همدلی و مهربانی.
گذشتگان سعی می‌کردند به بهانه جشن‌های مختلف از حال و احوال یکدیگر با خبر شوند تا اگر کسی نیاز به کمک داشت، به یاری او بشتابند. از طرفی اشتراک‌گذاری غذا و وسایل و … به صورتی که دیگری احساس تحقیر یا سرافکندگی نکند نیز بسیار باب بوده است. برخی از جشن‌ها ریشه مذهبی دین زرتشت را داشتند و برخی دیگر ریشه در فرهنگ غنی ایرانیان باستان.
جشن چهلم نوروز در چه روزی برگزار می‌شود؟
بر اساس تقویم باستانی ایران، تاریخ جشن چهلم نوروز در روز دهم اردیبهشت ماه و در “آبان روز” برگزار می‌شود. این روز که مصادف با چهل روز پس از نوروز است، آغازی دوباره برای ستایش آفرینش اهورا مزدا به‌شمار می‌آمد. در باورهای باستانی، دهم اردیبهشت آغاز گاهنبار “میدیوزرم” (میانه بهار) بود؛ مناسبتی که مردم به پاس آفرینش آسمان، پنج روز به جشن و نیایش می‌پرداختند.
عدد چهل در باورهای ایرانیان باستان جایگاهی ویژه داشت. چهل روز نخست سال (از نوروز تا دهم اردیبهشت) نماد شکل‌گیری نظم نوین طبیعت پس از زمستان بود. همچنین اعتقاد داشتند اهورا مزدا در این چهل روز، آسمان را آفریده است. این تقدس بعدها در فرهنگ اسلامی نیز اثر گذاشت و در آیین‌هایی چون چهلم درگذشتگان بازتاب یافت.
آداب و رسوم جشن چهلم نوروز چیست؟
مانند جشن‌های دیگر مانند شب یلدا، جشن آبپاشونک یا نوروز، جشن چهلم نوروز نیز آداب و رسوم خاص خودش را دارد. آداب و رسوم جشن چهلم نوروز از دیرباز انجام شده و غذای مخصوص جشن چهلم نوروز نیر وجود دارد، پس بیایید بیشتر با آن آشنا شویم:
- آبتنی در چشمه‌ها: در شهرهایی چون شیراز، مردم به چشمه سعدی می‌رفتند و در آب غسل می‌کردند تا جسم و روحشان از آلودگی‌ها پاک شود. باور داشتند که در این روز ماهی جادویی با انگشتر طلایی ظاهر می‌شود و دیدن آن خوش‌یمنی می‌آورد.
- زیارتگاه‌ها و نیایش: در کرمان، مردم به زیارت شاه خیرالله می‌رفتند و نذر و نیاز می‌کردند. روشن کردن شمع و اسفند دود کردن از آداب رایج این روز بود.
- چک و دوره: در این رسم زیبا، اشیایی در زیر دستمالی سبز پنهان می‌شد و دختران نوجوان با برداشتن اشیاء و خواندن اشعار فال نیت می‌گرفتند.
- سفره دختر شاه پریان: در بسیاری از مناطق، سفره‌ای گسترده می‌شد که روی آن خوراکی‌هایی مانند آش شیر، سبزی، میوه و تنقلات قرار می‌دادند. زنان برای براورده شدن آرزوهایشان دعا می‌کردند و باور داشتند دختر شاه پریان از سفره‌شان برکت می‌گیرد.
- پخت آش شیر: دامداران و عشایر پس از بهار دامداری، آش شیری تهیه می‌کردند و بین حاضران تقسیم می‌نمودند که نمادی از خیر و برکت و پیوند میان انسان‌ها بود.
مراسم جشن چهلم نوروز امروز کجا برگزار می‌شود؟
اگرچه امروزه این جشن در بسیاری از نقاط ایران به فراموشی سپرده شده، اما در مناطقی چون شهر پاریز در سیرجان کرمان، همچنان با شور و شوق برگزار می‌شود. مردم در روز دهم اردیبهشت به کوه خیرالله می‌روند، غذای محلی می‌پزند، بازی‌های محلی انجام می‌دهند، شمع روشن می‌کنند و نیایش می‌خوانند. در کرمان، این جشن با نام «تندرستون» نیز شناخته می‌شود.
جمع بندی
جشن چلمو یا جشن چهلم نوروز تنها یک آیین باستانی نیست؛ بلکه یادآور ارزش‌هایی چون دوستی، قدردانی از طبیعت، همبستگی اجتماعی و امید به آینده است. در دنیای پرمشغله امروز، بازگشت به این آیین‌های اصیل می‌تواند روحمان را تازه کند و دوباره ما را به ریشه‌های زیبای انسانی و طبیعی‌مان پیوند دهد. اگر شما هم دوست دارید در این جشن حضور داشته باشید، بهتر است به کرمان یا شهرهایی که این جشن در آن برگزار می‌شود بروید و در مراسم شرکت داشته باشید.
جشن چهلم نوروز یکی از زیباترین آیین‌های فراموش‌شده‌ایه که ارتباط عمیق ایرانیان با طبیعت و همبستگی اجتماعی رو نشون میدهد. ممنون از این معرفی ارزشمند.