در فرهنگ زندگی ایران باستان، جشن فعالیتی فرخنده و راهی برای مبارزه با اهریمن بوده است. یکی از زیباترین و کهن‌ترین جشن‌هایی که در ایران باستان برگزار می‌شده جشن شهریورگان است. ایرانیان باستان بیشتر جشن‌هایی که برپا می‌کردند با هدف شکرگزاری به درگاه خداوند و نیایش اهورامزدا بوده است. تمامی این جشن‌ها دارای پیشینه و آیین‌های سنتی است. هدف ما در این مقاله آشنا کردن شما با جشن شهریورگان و آداب‌ورسوم این جشن کهن است. پس در ادامه با اکوکمپ کویری متین آباد همراه باشید.
جشن شهریورگان یا آذر جشن
شهریورگان یکی از جشنهای دوازده‌گانه ایرانیان در زمان باستان و یکی از مهم‌ترین جشن های ایران باستان محسوب می‌شود. شهریور نمادی از فروتنی و نیرومندی است. این جشن را می‌توان از سری جشنهای آتش دانست. شهریورگان مثل سایر جشنهای آتش فقط جنبه ملی ندارد بلکه با جنبه‌های سنتی دینی همراه بوده است. اما متأسفانه امروزه جزئیات این جشن سنتی را کمتر کسی می‌شناسد.
از نمادهای جشن شهریورگان
ویریَه نام یکی امشاسپندان زرتشتی است. ریشه نام شهریورگان در اوستا «خَثَرَ وَریَیهه» و در پهلوی «شهرور» و در فارسی «شهریور» یا «شهریار» است. جزء اول این کلمه به معنای شهریار و شهر است (معنای شهر همان کشور است که کشور ایران را شهر ایران می‌نامیدند). این امشاسپند در اساطیر زرتشتی و ایرانی نماد شاهزاده و فرمانروای اهورامزدا و نگهبان فلزات و حامی پیروزی شاهزادگان، یاور فقرا و کمک رسانی به مردم است.
یکی از دلایلی که به شهریورگان آذر جشن هم می‌گویند این است که در پایان فصل تابستان که حالت هوا تغییر کرده و رو به سردی می‌رود و مردمان دوست دارند که آتش روشن کنند.
بیشتر بخوانید: شب چره چیست؟
شهریورگان به چه معناست؟
شهریور یک واژه تغییر یافته اوستایی به نام خشترور که به معنای کشور آسمانی و شهریاری آرمانی که در واقع به‌صورت عامیانه معنای بهشت می‌دهد. شهریور یکی از شش فرشته زرتشتی است که مظهر قدرت رحمانی بوده و یاور فقرا و حامی پادشاهان دادگر است. این فرشته الهی نگهبان فلزات و نماد مهربانی و جوانمردی است.
هرچند که پس از یورش دشمنان و عدم برگزاری این جشن شاهد فراموش‌شدن آن هستیم اما امروزه برخی از شهرهای زرتشتی نشین به‌صورت محدود این روز را جشن می‌گیرند. در این روز به دلیل تغییر فصل و آب‌وهوا با روشن‌کردن آتش در خانه‌های خود به ستایش اهورامزدا پرداخته و با غذاهایی که برای این روز تدارک دیدند به نیازمندان کمک می‌کنند.
در زمان قدیم هر ماه جشن مخصوصی برگزار می شده است.
همچنین در این ماه رویدادهای بزرگ دیگری اتفاق افتاده که سبب گرامیداشت شهریور شده است. تولد کوروش کبیر و در گذشت مانی پیامبر صلح‌جوی ایرانی و همچنین گرامیداشت روز پدر همگی از رخدادهای این ماه به شمار می‌رود.
اهمیت جشن شهریورگان ازاین‌جهت است که شهریور فصل برداشت محصولات تابستانی و آماده‌کردن زمین کشاورزی برای کشت پاییزی است به همین خاطر این ماه برای کشاورزان از اهمیت زیادی برخوردار است و این روز را به شادی و پایکوبی و ستایش اهورامزدا می‌گذرانند.
تاریخچه جشن باستانی شهریورگان
ایرانیان باستان بر این باور بودند که شادی از نعمت‌های خداوند و غم و اندوه پدیده‌ای بد و اهریمنی است. وقتی که به تاریخ نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که در فرهنگ ایران کهن مردم به برگزاری جشن‌ها با اجرای آیین‌های مخصوص آنها علاقه زیادی داشتند. هدف اصلی آن ها از برگزاری چنین مراسم‌هایی نیایش و گرامیداشت اهورامزدا بوده است.
در زمان قدیم تا به امروز سال به دوازده ماه تقسیم می‌شود. هر ماه سی روز دارد که هر یک نام خاصی دارد. شش امشاسپندان نشان‌دهنده شش ماه در تقویم کنونی ایران است. در طول هر ماه جشنی برگزار می‌شود که نام روز و نام ماه مربوطه با هم مطابقت دارند.
در روز شهریورگان مردم با غذا دادن به نیازمندان کمک می کردند.
در زمان قدیم مرسوم بوده است که وقتی نام روز و نام ما با هم یکی می شدن آن روز را گرامی می‌داشتند و به جشن و پایکوبی روز را می‌گذراندند. روز چهارم هر ماه را شهریور می‌نامیده‌اند بنابراین ۴ شهریور هرسال را جشن باستانی شهریورگان برگزار می کنند.
امروزه این جشن بیشتر در خانواده‌های سنتی و اصیل کرمانی برگزار می‌شود. در اوستا سه تا از این امشاسپندان، زن‌گونه و سه‌تای دیگر مردگونه، هستند که شهریور از امشاسپندان مردگونه است. زرتشتیان به دلیل اینکه امشاسپندان شهریور را با خصلت‌های مردانه می‌شناسند این روز را روز گرامیداشت مقام مرد و پدران قرار داده‌اند.
بیشتر بخوانید: بارش شهابی برساوشی
آیین و آداب‌ورسوم جشن شهریورگان
مهم‌ترین آیینی که در جشن شهریورگان اجرا می‌شود برافروختن آتش است. در چنین روزی مردم در خانه‌های خود آتشی مهیا می‌کنند و شب‌هنگام آتش را به پشت‌بام خانه‌های خود منتقل می‌کنند.
برپایی مهمانی و مهمان‌نوازی یکی از ویژگی‌های مردم ایران از گذشته تا به امروز است. آنها در هر مراسمی از غم و شادی در کنار یکدیگر به شادی و یا سوگواری می‌پردازند. در شهریورگان هم در اکثر خانه ها میهمانی با شکوهی برپا می‌شود و از میهمانان خود با غذاهایی که آماده کردند پذیرایی می‌کنند.
از دیگران آیین‌های جشن شهریورگان این است که زردتشتیان پس از طلوع خورشید به معابد آتش می‌رفتند و اهورامزدا را ستایش می‌کردند و سپس اشیای فلزی قدیمی را از انبارهای خود بیرون می‌آوردند و آنها را تمیز می‌کردند، از آن جایی که امشاسپند شهریور چهارمین امشاسپند است.
این امشاسپند نمادی از قدرت و اقتدار اهورامزدا در دنیای معنوی است. امشاسپند شهریور در دنیای فیزیکی حامی فلزات است. مردم نباید اجازه دهند زنگ روی فلز ظاهر شود، زیرا فلز خالص است و فواید زیادی به همراه دارد و این کار را یک سنت حسنه می‌دانستند.
از دیگر آیین برگزاری مراسم جشن شهریورگان نیز می‌توان به سوارکاری و تزیین خانه‌ها اشاره کرد.
سری به تور کویر ما بزنید.
تاریخ جشن شهریورگان 1403
ایرانیان همواره رویکرد مثبتی نسبت به اکوسیستم داشته‌اند، همواره به پدیده‌های زیستی احترام گذاشته‌اند. در تقویم ایران باستان تاریخ جشن شهریورگان چهارمین روز از ماه شهریور است ولی در تقویم خیامی چون که اولین ماه سال را ۳۱ روزه می‌دانند این جشن ۵ روز زودتر یعنی روز ۳۰ مرداد برگزار می‌شود. بهتر است با جشن امردادگان نیز آشنا شوید.
همان‌طور که قبلاً به آن اشاره کردیم به دلیل اینکه با پایان فصل تابستان و سرد شدن هوا مردم‌دوست دارند که آتشی روشن کنند ازاین‌جهت به شهریورگان آذر جشن هم می‌گویند. در برخی از کتاب‌ها آمده است که آذر جشن یا آذرگان ۲ روز است.
به دلیل عدم محاسبه کبیسه برخی معتقدند هر دوی آنها در یک روز است. اما برخی دیگر بر این باور استوارند که یکی از آنها در روز چهارم شهریور و دیگری روز نهم آذر که پایان پاییز و آغاز زمستان را نوید می‌دهد، آذر جشن است.
تاریخ دقیق جشن شهریورگان در تقویم سال ۱۴۰3 روز 30 مردادماه است.
گل مخصوص این جشن شهریورگان
در عصر باستان ایرانیان برای تزیین خانه‌های خود و آتشکده‌ها در روز جشن از یک گل خاصی استفاده می‌کردند. در بعضی از متون قدیمی آمده است که نام این گل آتشین یا آذرگون که به رنگ سرخ آتشین است ناز بو است.
اعتقاد زرتشتیان درباره مرگ و نیستی
زرتشت بر لذت ایمان تأکید دارد و در واقع غم و اندوه را حرام می‌داند، زیرا آن را برای انسان مضر می داند. او همچنین باور دارد که با مثبت‌اندیشی، زندگی خوبی خواهید داشت. زرتشتیان نیز برای مرگ عزیزان خود سوگواری نمی‌کنند، زیرا معتقدند روح آنها بدون سوگواری در جهان دیگر به سطح بالاتری می‌رسد.
جمع‌بندی
یکی از جشنهای قدیمی که امروزه بسیار کم‌رنگ به آن پرداخته می‌شود جشن شهریورگان است. در دوران باستان هر ماه و هر روز نام مخصوصی داشتند و هرگاه نام روز و نام ماه یکی می‌شدند آن را فرخنده می‌دانستند و برای گرامی داشت آن به جشن و شادی می‌پرداختند.
از دیگر دلایل برگزاری این مراسم تغییر فصل و آب‌وهوا است. ایرانیان در زمان قدیم به دلیل اینکه از گرمای تابستان خلاص می‌شوند و هوا رو به سردی می‌رفت میل به برپایی آتش داشته‌اند. ازاین‌رو برافروختن آتش یکی از سنت‌ها و آیین‌های برگزاری این مراسم محسوب می‌شود.
همچنین وقتی آنها در پایان تابستان محصولات خود را برداشت می‌کردند و زمین‌های خود را برای کشت پاییزی آماده می‌کردند شاید بتوان یکی دیگر از دلایل برپایی جشن شهریورگان را به این موضوع اختصاص داد.
قصد سفر دارید و در جستجوی یک اقامتگاه کویری هستید؟ برای رزرو اقامتگاه کاشان، اکو کمپ متین آباد گزینه مناسبی است.
جشنهای دوازدگانه ایران باستان در هر ماه و در تاریخ روز همان ماه برگزار می‌شده پس شهریورگان روز ششم شهریور بوده ، مثل مهرگاه که هفتم مهر ، و تیرگان هم چهارم تیر ماه بوده .