قبل از انقلاب اسلامی در ایران، پادشاهان و سلسله‌های بسیاری بر این کشور حکومت کرده‌اند. تاریخ پر فراز و نشیب این خاک پهناور سراسر شجاعت و جنگجویی است اما بی‌کفایتی برخی پادشاهان باعث شد تا ایران قدرت خود را از دست بدهد و رفته رفته تضعیف شود. در این مطلب قصد داریم لیست سلسله های ایران به ترتیب را نام ببریم و با حکومت های ایران بیشتر آشنا شویم، چون دانسن تاریخ به انسان کمک می‌کند تا آینده را بهتر پیش‌بینی کند.
عیلامی‌ها و مادها
این دو سلسله از آریایی‌های مهاجر به ایران بودند که هر کدام در قسمتی ساکن شدند. مادها بسیار زود به قدرت عیلامی‌ها پایان دادند و به تنهایی بر کشور پهناور ایران حکومت کردند. این دو سلسله حدود 2161 سال بر ایران حکومت کردند. بنیانگذار مادها فرورتیش نام داشت و مردم کشور روزگاران خوشی را سپری می‌کردند تا اینکه سلسله بعدی به قدرت رسید.
سلسله هخامنشیان
سلسله هخامنشیان از سلسله‌های محبوب و معروف ایران است که تقریبا تمامی ایرانیان با آن آشنایی کامل دارند. بنیانگذار سلسله هخامنشیان کوروش کبیر بود که با لشگر جاودان خود کشورگشایی می‌کرد، پادشاهان هخامنشی یکی پس از دیگری افتخار آفرینی می‌کردند و هخامنشیان پادشاهان بزرگی چون داریوش کبیر داشتند. آن‌ها همانقدر که در جنگ موفق بودند، در عدل و داد نیز موفق بودند.
هخامنشیان اولین تمدن بشری بود که به حقوق بشر اهمیت می‌داد. آن‌ها اولین نسخه حقوق بشر را بر روی یک منشور حک کردند تا امروز به یکی از آثار باستانی مهم جهان تبدیل شود. هخامنشیان دین زرتشت را پذیرفته و یکتا پرست بودند. هخامنشیان 220 سال بر ایران حکومت کردند و با شکست در مقابل اسکندر مقدونی جای خود را به سلسله بعدی دادند. اگر به هخامنشیان علاقه‌مندید، مطلب غذاهای هخامنشی را از دست ندهید.
سلوکیان
پس از حمله وحشیانه اسکندر مقدونی به تمام جهان و فتح چندین کشور، سلوکیان توسط سلوکوس اول (نیکاتور) بر ایران مسلط شد. سلوکیان 249 سال بر ایران حکومت کردند اما پس از مدتی پایه‌های امپراطوری خود را سست دیدند تا اینکه ارشک ( اشک اول) با کمک و حمایت چند خانواده متمول توانست امپراطوری خود را برپا کند و آغاز سلسله اشکانیان را کلید بزند.
سلسله اشکانیان
اشکانیان از قبیله پارت‌ها بودند که به ایران مهاجرت کردند. آن‌ها یکی از طولانی‌ترین حکومت‌های ایران را بنا نهادند که نزدیک 500 سال طول کشید. پیشرفت ایران از نظر تجاری و دیپلماسی در زمان اشکانیان آغاز شد. آن‌ها متخصص تجارت بودند و خیلی زود روابط خود را با دیگر حکومت‌های موجود جهان بهبود بخشیدند و راه ابریشم را رونق دادند. آن‌ها هگمتانه را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرده بودند و همه چیز به مدت 471 سال عالی پیش رفت تا اینکه اردشیر بابکان (اردشیر پاپکان) آن‌ها را براندازی کرد.
ساسانیان
اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله ساسانیان است. او که به جنگجویی و مقاومت معروف شد، یکی از قدرتمندترین سلسله های ایران را پایه‌گذاری کرد. شاید فکر کنید هخامنشیان کشورگشایی بسیاری کردند اما با ساسانیان آشنا نشدید. از آن‌جا که اشکانیان از رومیان شکست‌های بسیاری خوردند، ساسانیان ابتدا به روم لشگرکشی کردند و ارمنستان و چند نقطه دیگر را از آن‌ها پس گرفتند، سپس به هند رفتند و آن‌جا را تصرف کردند. این جنگ‌ها به وسیله احیای گارد جاویدان هخامنشیان پس از سالیان دراز به دست آمد. مهمترین علت سقوط ساسانیان جنگ‌های داخلی متعدد بود، اما حمله اعراب تیر خلاص را به این حکومت زد.
خلفای راشدین، خلفای اموی و خلفای عباسی
حمله اعراب به ایران باعث شد تا اعراب چند صد سال بر ایران حکومت کنند. در این میان خلفای راشدین، خلفای اموی و خلفای عباسی سال‌های زیادی بر ایران حکوم کردند. تقریبا بعد از این حمله اسلام وارد ایران شد و کم کم اسلام جایگزین دین‌های دیگر کشور از جمله زرتشت شد. پس از اعراب اولین حکومتی که هویت ایرانی را دوباره به ایران باز گرداند حکومت طاهریان بودند.
طاهریان
طاهر بن حسین خلافت طاهریان را بر ایران حاکم کرد، او که فرمانده سپاه مامون بود و با خلفای عباسی همکاری داشت، با اینکه هویت ایرانی را تبلیغ می‌کرد اما هنوز هم با عرب‌ها دستش در یک کاسه بود. خلفای عرب حکومت بر سیستان و خراسان و چند بخش دیگر را به سلسله طاهریان سپرده بودند، اما دیری نپایید شورش‌ها در سیستان آغاز شد و این حکومت نیز رو به انقراض رفت.
صفاریان
یعقوب لیث صفار از فرزندان خاک سیستان بود که با شورش‌های بسیاری توانست حکومت طاهریان را سرنگون کند. می‌گویند طرفداران یعقوب لیث با نان سنتی سیستان و کشک زرد که خاصیت استفاده راحت و مدت زمان نگه‌داری طولانی مدت دارند توانست حکومت طاهریان را براندازی کند چون سربازانش هیچ‌گاه توقف نمی‌کردند و غذای روزانه خود را نیز بر روی اسب می‌خوردند. البته حکومت صفاریان تنها 40 سال سر کار بود و خیلی زود سامانیان جای آن‌ها را گرفتند.
سامانیان
128 سال حکومت سامانیان که بنیانگذارش نصر بن احمد بود در شعر و شاعری گذاشت. آن‌ها به فرهنگ و هنر اهمیت بسیاری می‌دادند و شاعرانی همچون فردوسی و رودکی در زمان سامانیان توانستند به شهرت بسیاری برسند. سامانیان نقش بسیار مهمی در سازگاری فرهنگ ایرانی با فرهنگ اسلامی داشتند. به صورتی که فردوسی برای زنده نگه‌داشتن زبان فارسی، شاهنامه را سرایید تا زبان عربی جایگزین زبان فارسی نشود، از طرفی مذهب اسلام هم پیشرفت بسیاری داشت و تقریبا بیشتر ایرانی‌ها به دین اسلام گرایش داشتند.
علویان و زیاریان
علویان طبرستان اسلام شیعه و دوازده امامی را در ایران رواج دادند. برخی می‌گویند علویان از سال دوم هجری در ایران بودند اما حکومت نمی‌کردند. علویان 66 سال حکومت کردند و سپس جای خود را به زیاریان دادند. زیاریان یا امیران زیاری یک گروه کوچک اسلامی در شمال ایران بودند که توانستند طبرستان و مناطق دیگر را تحت حکومت خود درآورند و بیش از صد سال بر ایران حکومت کنند.
آل بویه
علی بن بویه (عمادالدوله) به همراهی برادرانش در منطقه دیلمان این حکومت را بنیانگذاری کردند. آن‌ها بر ایران و عراق حکومت می‌کردند. در زمان این خاندان عزاداری برای امام حسین و عید غدیر به رسمیت شناخته شد و مردم به صورت عمومی مناسک این دو رخداد مهم اسلامی را برگزار می‌کردند. آل بویه چهار حاکم قدرتمند به نام‌های علی بن بویه، حسن بن بویه، احمد بن بویه و عضدالدوله دیلمی داشت که هر کدام نقش تاریخی در آباد سازی ایران بر عهده داشتند.
غزنویان
سبکتکین بنیانگذار سلسله غزنوی است که ترک‌تبار بود. سبکتکین در منطقه غزن در سمت هند و افغانستان امروزی سلسله خود را راه انداخت. غزنویان نیز در تاریخ ما بسیار مهم هستند و کارهای بسیاری کردند. سلطان محمود غزنوی از بارزترین پادشاهان غزنوی است که 17 بار به هند لشگر کشید و آن‌جا را فتح کرد. البته نباید فراموش کنیم که حکومت‌هایی که تا الان نامبرده شد که به صورت سلسله‌ای بودند همزمان در مناطق مختلف حکمرانی می‌کردند اما هر بار با جنگ داخلی و جنگ میان دو سلسله یکی تضعیف شده و حکمرانی منطقه را به دیگری تسلیم می‌کرد. حکومت غزنویان نیز پس از 230 سال به پایان رسید تا سلجوقیان جانشین آن‌ها شوند.
سلجوقیان
سلجوقیان با رهبری طغرل بیگ حکومت را از غزنویان گرفتند. حکومت سلجوقیان همزمان شد با جنگ‌های صلیبی اول و دوم. آن‌ها به سرعت مسلمانان را دوباره متحد کردند تا در جنگ شکست بدی نخورند. فراز و نشیب سلجوقیان بسیار بود. از پیروزی آلپ ارسلان نامدار بر امپراطوری بیزانس و عقب نشینی آن‌ها از آسیا تا مرگ سلطان سنجر و سقوط در خراسان. در نهایت طغرل سوم از خوارزمشاهیان شکست خورد و این سلسله نیز به صورت کامل پایان یافت.
غوریان
غوریان با سلجوقیان و برخی از حاکمان منطقه اختلافات بسیاری داشتند، از این رو حدود 70 سال بر ایران حکومت کردند، البته تاثیر گذاری آن‌ها در تاریخ ایران و سلسله های ایران بسیار کم بوده و تقریبا این 70 سال زیر سایه خوارزمشاهیان نادیده گرفته شده است.
خوارزمشاهیان
در این دوره علم و پهلوانی به اوج خود رسید و خوارزمشاهیان حکومت نسبتا خوبی را بر ایران داشتند. خوارزم در آن زمان یکی از بزرگترین و پر رفت و آمدترین شهرها بوده است که تجارت در آن رونق بسیاری داشته است. شاید داستان‌های پوریای ولی و چند داستان دیگر را از این منطقه شنیده باشید. خوارزمشاهیان توسط سلجوقیان به عنوان حاکم بر منطقه خوارزم نهاده شده بودند اما پس از مدتی یک دولت کاملا مستقل شدند. اهمیت خوارزمشاهیان در جنگ با مغول‌ها و لشگرکشی چنگیز خان که پس از فتح چین با خوارزم همسایه شده بود است. همانطور که حدس زدید مغول‌ها توانستند خوارزمشاهیان را نابود کنند و چنگیز خان مغول یکی از رهبران خونخوار جهان هر کسی را که دید، کشت، هر کتابی را دید، سوزاند و هر بنایی را خراب کرد.
ایلخانیان
بعد از حمله مغول‌ها، هلاکو خان پسر تولی خان، نوه چنگیز بر ایران حکومت کرد. او سلسله ایلخانیان را تاسیس کرد. هلاکو خان بغداد را فتح کرد و رسما به خلافت عباسیان در آن زمان پایان داد. سپس پسرش جانشین او شد. یکی از مهمترین اتفاقاتی که در دوره ایلخانیان افتاد پذیرفتن دین اسلام توسط احمد تگودار یکی از حاکمان ایلخانی بود. او به احیای دین اسلام در ایران پرداخت، دینی که با حمله مغول‌ها به ایران کمرنگ‌تر شده بود.
چوپانیان و مظفریان و جلایریان
پس از ایلخانیان خاندان‌های بسیاری بر ایران حکومت کردند که می‌توان به چوپانیان و مظفریان و جلایریان اشاره کرد. این سلسله‌ها در تاریخ ایران تاثیر گذاری خاصی نداشتند و هر کدام در یک منطقه فرمانروایی می‌کردند، به همین دلیل اطلاعات زیادی از آن‌ها در دسترس نیست.
سربداران
سربداران یک جنبش سیاسی، فرهنگی و مذهبی بود که به مدت 40 سال علیه حکومت‌های محلی ایجاد شد تا به ظلمی که مغولان در آن زمان به ایرانیان می‌کردند، پایان دهند. این جنبش آنقدر افسانه‌ای و جانانه بود که فیلم و سریال‌های نیز از آن دوره ساختند. سربداران در دوره تیموریان هم فعالیت‌های بسیاری انجام داد، اما تیموریان تقریبا مناطق بسیاری را تحت تصرف خود داشت و قدرتمندتر بودند.
تیموریان
تیمور لنگ موسس سلسله تیموریان بود. او نژادی مغول و ترک داشت و خاندانش 140 سال بر ایران حکومت کردند. در دوره تیموریان علم بسیار رواج پیدا کرد و شاید برایتان جالب باشد که رونق معما و مطرح کردن سوالات پیچیده در این دوره اوج گرفت. یکی از علل سقوط تیموریان، صوفی گری و پخش نامناسب زمین و خلافت‌ها میان نوادگان بود. در آخر، این حکومت نیز مانند حکومت‌های دیگر پایان یافت.
قراقویونلو و آق قویونلو و مرعشیان
در زمان‌های گذار میان دو سلسله قدرتمند ایران معمولا برخی خاندان‌ها یا حکومت‌هایی با شورش در یک منطقه حکمرانی را آغاز می‌کردند یا گاهی تحت مالکیت یک حکومت مرکزی کار می‌کردند. قراقویونلو، آق قویونلو و مرعشیان چنین حکومت‌هایی بودند.
سلسله صفویان
دیگر زمان آن بود یک حکومت قدرتمند حکمرانی بر ایران را بر عهده بگیرد. عصر شکوفایی مدرن ایران که با هنر و فرهنگ و معماری گره خورده است، در دوره حکومت صفویان رخ داد. صفویان با انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت خود، و ساختن بناهایی همچون نقش جهان، عالی قاپو، مسجد شیخ لطف‌الله و چند بنای دیگر معماری ایرانی و اسلامی را به رخ جهانیان کشیدند و باعث شدند ما امروز لقب نصف جهان را به اصفهان بدهیم.
دوره شکوفایی آشپزی ایرانی نیز همین دوره است. شاه عباس صفوی یکی از قدرتمندترین شاهان ایرانی که با بیرون کردن پرتغالی‌ها از خلیج فارس و بنادر و جزیره‌هایش نام خوبی برای خود دست و پا کرد، معروفترین شاه صفوی است. این سلسله یکی از مهترین سلسله های ایران است که باعث معروف و محبوب شدن ایران در نزد خارجیان شده است.
افشاریه
سلسله افشاریان را همه با نادرشاه افشار و جنگ‌هایش با یونانیان و لشگر کشی به هند و تصرف آن می‌شناسند. نادرشاه افشار الماس نور و کوه نور را هم به عنوان غنیمت از هند به ایران آورد تا قدرت سلسله افشاریان را بر همه ثابت کند. این سلسله پس از قتل نادرشاه، از قدرتش افتاد و سه پادشاه بعدی نتوانستند اقتدار این سلسله را به خوبی حفظ کنند، از علت‌های مهم سقوط سلسله افشاریه می‌توان به نبود یک قدرت مرکزی اشاره کرد.
سلسله زندیه
زندیان، شیراز را پایتخت خود کردند و مانند صفویان که اصفهان را آباد کردند، آن‌ها شیراز را ساختند. این سلسله باغ‌های ایرانی بسیاری ساختند و هنر و فرهنگ را گسترش دادند. کریم خان زند که خود را پادشاه نمی‌دانست و خود را وکیل الرعایا معرفی می‌کرد یک حاکم عادل و با دانش بود. پس از او افراد دیگر بر تخت نشستند و در آخر حکومت به دست لطفعلی خان زند سپرده شد. لطفعلی خان زند اما تهدیدهایی که از طرف آقا محمد خان قاجار انجام می‌شد را جدی نمی‌گرفت و در آخر این قاجاریان بودند که به سلسله زندیان پایان دادند.
سلسله قاجار
سلسله قاجاریان با آقا محمد خان قاجار آغاز گردید و در دوره ناصرالدین شاه به اوج خود رسید. شاید بتوان گفت بی کفایت‌ترین پادشاهان ایران، پادشاهان سلسله قاجار بودند. آن‌ها فقط به خوشگذرانی و سرگرمی می‌پرداختند و کاری به اداره مملکت نداشتند، از این رو درباریان با توطئه و دسیسه‌هایی مملکت را به دست اجنبی‌ها تقدیم می‌کردند.
اولین پادشاهی که سفر خارجی رفت و از ایران خارج شد، ناصرالدین شاه بود. سفر ماجراجویانه او به روسیه و آوردن دوربین عکاسی و …! در دفترچه خاطراتش به صورت کامل آمده است. این سفرها در زمان مظفرالدین شاه و دیگر شاهان قاجار ادامه داشت و آن‌ها در قبال پرداخت هزینه‌های سفر، بخشی از مملکت را پیشکش می‌کردند یا امتیازهای خاصی به خارجی‌ها می‌دادند. در این دوره بیشتر شهرها و کشورها از خاک ایران جدا شدند و ایران شد آن گربه نشسته وسط خاورمیانه!
حکومت پهلوی
با سرنگونی احمد شاه قاجار که به سن قانونی هم نرسیده بود، اداره مملکت به سردار سپه، رضا خان رسید. او حکومت پهلوی را بنیانگذاری کرد. این اتفاق با انقلاب جمهوریت ترکیه همراه بود و رضا خان که در آن زمان شاه شده بود با همراهی آتا ترک و بقیه سعی در پیشرفت ترکیه و ایران داشتند. پس از رضاشاه، پسرش محمدرضا پهلوی جای او را در امور مملکت گرفت.
در دوران پهلوی دوم وضع سیاسی ایران بهتر شد اما درباریان همچنان به مال اندوزی و کارهای زیرزمینی خود ادامه می‌دادند که باعث نارضایتی مردم شده بود. از طرفی ملی شدن صنعت نفت و اتفاقاتی این میان روابط ایران و آمریکا را برای همیشه بر هم زد تا با رهبری امام خمینی و انقلاب سال 57، حکومت پهلوی نیز سقوط کند و پادشاهی برای همیشه از ایران رخت ببندد.
جمهوری اسلامی ایران
اولین دولت جمهوری در ایران، جمهوری اسلامی ایران است که آیت الله روح الله خمینی (امام خمینی) آن را بنیانگذاری کرده است. در این دوره که تا کنون ادامه دارد، جنگ 8 ساله ایران و عراق رخ داده است و مسیر پیشرفت و توسعه کشور هموارتر به نظر می‌آید. پس از فوت امام خمینی، آیت‌الله خامنه‌ای جایگزین ایشان شدند و جمهوری اسلامی ایران تا زمان حال پابرجاست. 22 بهمن روز پیروزی انقلاب اسلامی است و 12 فروردین روز جمهوری اسلامی. این دو تاریخ برای همیشه با تاریخ ایران گره خورده است.
جمع بندی
در این مطلب سعی کردیم لیست سلسله های ایران به ترتیب را بگوییم تا تاریخ کامل کشور ایران و کسانی که بر آن حکومت کردند را بدانیم. برخی از پادشاهان ایران با داد و دهش با مردم برخورد می‌کردند و دستاوردهای بسیاری داشتند، اما برخی از آن‌ها با ظلم و بی کفایتی سعی در مال اندوزی و تفریح داشتند و اهمیتی به وضع کشور نمی‌دادند.
