تاریخ را فاتحان می‌نویسند، اگر پیروز نشوید برای همیشه فراموش خواهید شد! هنگامی که کوروش فرمانروای کشوری کوچک شد، لقب کبیر را نداشت، به همین دلیل ایران را به بزرگترین کشوری که تا به حال وجود داشت تبدیل کرد و با تشکیل امپراطوری هخامنشیان (Achaemenid Empire)، بنیانگذار تمدن در جهان شد. ایران در زمان هخامنشیان شکوهی پابرجا داشت و مردم در صلح و آرامش زندگی می‌کردند. شاید صحبت از تاریخ هخامنشیان کلیشه‌ای و تکراری باشد چون در هر پاراگراف باید از بزرگی و تمدن آن‌ها گفت، پس بیایید حکومت هخامنشیان را متفاوت‌تر از قبل بررسی کنیم. می‌خوانیم هخامنشیان از فراز تا فرود!
سلسله هخامنشیان که بودند و چه کردند؟
در زمانی که پارس‌ها تحت سلطه آشورها و مادها بودند، چیش‌پیش یا تیش پیش (پدرِ پدربزرگِ کوروش کبیر) شاه پارس‌ها بود، پس از او کوروش اول (پدربزرگ کوروش کبیر) شاهی را تحویل گرفت و پس از آن پسرش کمبوجیه اول (پدر کوروش کبیر) شاه شد. این افراد شاه پارس‌ها بودند و هنوز حکومت هخامنشیان آغاز نشده بود. برخی مورخان می‌گویند پارس‌ها در اطراف دریاچه ارومیه سکونت داشتند اما آشورها آن‌ها را بسیار تحت فشار می‌گذاشتند، به همین دلیل کمبوجیه اول به پاسارگاد رفت و آن‌جا را مرکز پادشاهی پارس قرار داد. این حرکت او، اولین جرقه‌های تشکیل امپراطوری را زد.
حال باید تفاوت پادشاهان پارس با پادشاهان هخامنشیان را فهمیده باشید. 3 شخصی که در بالا نام بردیم، در واقع شاه پارس‌ها بودند، کوروش کبیر (کوروش دوم) همان کوروشی که تمامی جهانیان او را می‌شناسند، با کشورگشایی‌های متعدد و پیروز شدن بر دشمنان، اولین امپراطوری جهان با نام هخامنشیان را تشکیل داد و نوع جدیدی از تمدن را به رخ جهانیان کشید. امپراطوری هخامنشیان 550 سال قبل از میلاد مسیح قدرت گرفت و تاریخ دنیا را عوض کرد. از کوروش دوم یا همان کوروش کبیر به بعد را پادشاهان هخامنشی می‌نامیم.
ایران باستان با دوره هخامنشیان گره خورده است، شما نمی‌توانید درباره ایران باستان سخن بگویید و حرفی از این امپراطوری نباشد. از ظروف و کتیبه‌های به جای مانده تا غذا های هخامنشیان و ویرانه‌های تخت جمشید، همگی از افتخار و شکوه و پرباری و رفاه سخن می‌گویند.
زبان هخامنشیان چه بود؟
آن‌هایی که دوست‌دار زبان هستند و نیم نگاهی هم به تاریخ دارند، می‌خواهند بدانند زبان هخامنشیان چه بوده است و آن‌ها چگونه با هم سخن می‌گفتند؟ زبان فارسی باستان، زبان رسمی دوران هخامنشیان بوده است. زبان فارسی باستان و زبان مادها بسیار شبیه یکدیگر بودند، به صورتی که برخی تصور می‌کنند که این‌ها، دو گویش از یک زبان هستند. برخی فکر می‌کنند زبان فارسی ریشه‌ای عربی دارد، اما این تصور غلط است، چون زبان فارسی باستان ریشه در زبان‌های هندوارپایی دارد و در نتیجه‌ی مهاجرت آریایی‌ها به این سرزمین به وجود آمده است.
پرچم هخامنشیان چه شکلی است؟
پرچم نماد غرور ملی و میهنی یک کشور است. معمولا نمادگرایی در پرچم‌ها وجود دارد و هر کدام نمایانگر آداب و فرهنگ و سنت یک کشور هستند. در زمان هخامنشیان نیز عقاب را قوی‌ترین موجود روی زمین می‌دانستند، پرچم آن‌ها نیز شامل عقاب با بال‌های باز می‌شد. ابوریحان بیرونی نیز به نماد عقاب اشاره کرده است. در کاوش‌هایی که در سال 1350 شد، پرچمی منصوب به اولین پرچم ایران کشف شد. درفش شهباز را منصوب به کوروش کبیر می‌دانند، شهباز طلایی در واقع همان عقاب شاهی است که در میان پرچم هخامنشیان خودنمایی می‌کند.
ایران در زمان هخامنشیان چگونه بود؟
بر عکس شاهان قاجار که بسیار بی کفایت بودند، شاهان هخامنشی عدل و خرد بسیاری داشتند. آن‌ها نه تنها شجاعت به خرج می‌دادند و کشورگشایی می‌کردند، بلکه دستی در فرهنگ و هنر نیز داشتند. هنگامی که این امپراطوری شکل گرفت، لشگر بزرگی با نام گارد جاویدان شامل 10 هزار سرباز نخبه و جان بر کف تشکیل شد تا کوروش بتواند بلندپروازی‌های خود را جامه‌ی عمل بپوشاند. گارد جاویدان تنها یک کار داشت، کشورگشایی و گسترش قلمرو!
البته جنگ کسب و کار هخامنشیان نبود! درست است نقشه ایران زمان هخامنشیان در یک شب به دست نیامده و بیش از 10 پادشاه در شکل‌گیری آن نقش داشتند که می‌توانید لیست آن را در زیر ببینید، اما کارهای فرهنگی که کوروش کبیر و داریوش کبیر انجام دادند، بیشتر مورد تحسین جهانیان قرار گرفته است. کوروش بزرگ اولین قوانین حقوق بشر را بر روی یک منشور نوشت، تا تمامی مردم سرزمینش بتوانند در آسایش و صلح زندگی کنند و نگرانی بابت روزگار خود نداشته باشند.
از طرفی داریوش کبیر سرزمینی در اختیار داشت که دشمنان وسعتش را در رویاهای نیمه شب تابستانی هم نمی‌دیدند. اداره این سرزمین بسیار سخت بود و ممکن بود هر کسی بخواهد در قسمتی یک شورش آغاز کند، به همین دلیل داریوش قوانین و مقررات جدیدی را وضع کرد و راه‌های ارتباطی را بهبود بخشید تا اطلاعات از دورترین نقطه کشور به راحتی به گوش او برسد. برای مثال او راه شاهی را ساخت و هر 24 کیلومتر یک چاپارخانه قرار داد تا پیک‌های نامه‌بر بتوانند در آن‌جا نفسی تازه کنند و اسب‌های پرسرعت تازه نفس سوار شوند. علاوه بر این داریوش با ضرب سکه و رونق تجارت تحولی را در ایران آغاز کرد.
لیست پادشاهان هخامنشی
- کوروش کبیر
- کمبوجیه
- داریوش کبیر
- خشایارشا
- اردشیر اول
- خشایارشا دوم
- داریوش دوم
- اردشیر دوم
- اردشیر سوم
- ارشک
- داریوش سوم
وضعیت زندگی و معیشتی مردم ایران در زمان هخامنشی
هرودوت مورخ یونانی از راه شاهی بسیار نام برده است و درباره ایران در زمان هخامنشیان سخنان جالبی گفته است. او می‌گوید: “ایرانیان از کودکی به فرزندان خود آیین زرتشت را یاد می‌دهند تا راستگویی را سرلوح زندگی خود قرار دهند. آن‌ها از دروغ بسیار بیزارند و این کار را یک عیب بزرگ می‌دانند. همچنین فرزندان آن‌ها ورزش‌هایی مانند دو، تیراندازی، اسب سواری و … یاد می‌گیرند و شکار را به عنوان ورزش تکریم می‌کنند. ایرانیان به همسایگان خود بسیار احترام می‌گذارند و از حال هم باخبرند.”
وضعیت معیشتی مردم در آن زمان خوب و مناسب بوده است. غذای رایج آن‌ها جو بوده است که با آن نان، آش و غذاهای مختلف درست می‌کردند، از این رو غذاهای سالم خوبی می‌خوردند. همچنین گوشت نیز یکی از غذاهای آن زمان بوده است. شما می‌توانید در مطلب غذا های ایران باستان در این باره بیشتر بخوانید.
مردم ایران باستان در روزهایی از سال به جشن و پایکوبی می‌پرداختند. این روزها به پاس بزرگداشت امشاسپندان زرتشت بوده و همچنین متقارن شدن نام روز و نام ماه! برای مثال جشن تیرگان، جشن دیگان، جشن بهمنگان، سپندارمذگان و … از این دست جشن های ایران باستان هستند که در زمان هخامنشیان آن را جشن می‌گرفتند.
از شواهد و قرائن به جای مانده از آن زمان، وضعیت بهداشت مردم شرایط خوبی داشته است مردم سالم و سلامت بودند. پزشکان آن زمان بسیار باتجربه و حرفه‌ای بودند و برخی آثار جراحی و پیوند اعضای بدن نیز از آن زمان به دست آمده است. ایران در زمان هخامنشیان یک کشور پیشرو بوده است و مرزهای علمی، فرهنگی و جغرافیایی برایش معنای خاصی نداشته است.
البته هر شیری، خطی دارد، درست است مردم آن زمان بسیار خوشحال و دلگرم بودند، اما جنگ‌ها و شورش‌ها همراه با لشگرکشی‌های طولانی برای آن‌ها می‌توانست آزاردهنده باشد، مخصوصا برای مادرانی که جوانان خود را عضو گارد جاویدان می‌دیدند و نمی‌دانستند فرزندشان چه زمانی به کشور بازمی‌گردد یا اصلا بازمی‌گردد؟
هخامنشیان چگونه ازدواج می‌کردند؟
ازدواج آریایی در جامعه ایران دوباره مد شده است، اما چیزی که امروزه می‌بینیم با چیزی که در زمان هخامنشیان رایج بود بسیار تفاوت دارد. در زمان هخامنشیان نه تنها چند همسری بین مردان متمول رواج داشت بلکه از زنان گاهی برای پیشبرد اهداف سیاسی نیز استفاده می‌شد.
ماریا بروسیوس، مورخ انگلیسی که یکی از متخصصان ایران باستان است، برای پایان نامه خود موضوع زنان ایران باستان را انتخاب کرده است. او می‌گوید: “نمی‌توان گفت که پادشاهان هخامنشی چند زن رسمی و چند زن غیر رسمی داشتند چون تعداد آن‌ها بسیار زیاد بوده است. حتی نمی‌توان گفت که آن‌ها چند فرزند دارند.”
ازدواج در زمان هخامنشیان معمولا برای پیشبرد اهداف سیاسی و بزرگان بوده است، برای مثال ازدواج کوروش با کاساندان (دختر یکی از پادشاهان پارس) به دلیل فراهم کردن لشکر برای حمله به امپراتوری ماد بوده است. نوع دیگری از ازدواج نیز به دلیل تداوم امپراطوری انجام می‌شده است. این یعنی اگر زنان فرزند پسر می‌آوردند و امپراطوری را تداوم می‌بخشیدند از احترام خاصی برخوردار بودند.
مردسالاری در آن زمان رواج زیادی داشته است اما زن‌ها در آن زمان چرخ پیشرو خانواده بودند. زنان گرمی خانه بودند و قدیمی‌ها اعتقاد داشتند که زن و مرد در کنار هم منجر به پویایی گیتی خواهند شد. همانطور که می‌گویند، یک پدر ممکن است به فرزندان پسرش حسودی کند، اما دخترش همیشه نور زندگی او خواهد بود و در روزهای تاریک زندگی کمک حالش خواهد شد.
سقوط هخامنشیان
هیچکس جلودار اسکندر مقدونی جوان نبود. کابوس امپراطوری های گذشته بعد از پیروزی همه جا را آتش می‌زد و نابود می‌کرد، پرسپولیس (تخت جمشید) نیز از این قائده مستثنی نبود. شکست در برابر اسکندر مقدونی پایان امپراطوری هخامنشیان بود و تمامی آن شکوه در چشم بر هم زدنی از بین رفت. از شکوه و جلال آن زمان تنها سنگ‌‌ها، جام‌ها، کتیبه‌ها و ظروف ماند که باید آن‌ها را در موزه‌های ایران و فرانسه و انگلستان و آمریکا جستجو کرد یا آن‌ها را در ویرانه‌های تخت جمشید و پاسارگاد جست.
جمع بندی
امپراطوری هخامنشی یکی از بزرگترین امپراطوری‌های جهان است که تا سال‌های سال از آن یاد خواهد شد. آن‌ها کسانی بودند که آداب و فرهنگ متمدن را به جهانیان یاد دادند و حقوق بشر را تنظیم کردند. آن‌ها کسانی بودند که هنر را به مرحله بعدی بردند و تعبیر جدیدی از آن را به دنیا نشان دادند. برای مثال قاشق زمان هخامنشیان با نماد شیر یکی از آثاری‌ست که زیبایی چشم‌نوازی دارد و کارشناسان در چگونگی ساختش در آن دوره ماندند؟ ایران در زمان هخامنشیان بزرگترین حالت خودش را داشته است اما در برابر اسکندر تاب نیاورد و آن شکوه کم کم از بین رفت.
اکوکمپ کویری متین آباد برای جشن‌های ایران برنامه های ویژه دارد. برای اطلاع از این برنامه ها به صفحه اول سایت مراجعه کنید.
