سلسله اشکانیان (پارت‌ها) از بزرگترین و قدرتمندترین سلسله‌های ایران باستان بودند که از حدود ۲۵۰ پیش از میلاد تا ۲۲۴ میلادی حکمرانی کردند. این امپراطوری به دست ارشک اول بنیان‌گذاری شد و به همین دلیل به اشکانیان شهرت یافتند. اشکانیان با قدرت نظامی و دیپلماسی ماهرانه توانستند مرزهای گسترده‌ای را تحت کنترل خود درآورند و در برابر امپراطوری روم مقاومت کنند. در دوره اشکانیان شاهد شکوفایی اقتصادی، فرهنگی و هنری بود و ارتباطات تجاری و فرهنگی بین ایران و دیگر سرزمین‌های آن زمان بودیم. حکومت اشکانیان به دلیل تعاملات فرهنگی با مناطق مختلف جهان باستان، نقش مهمی در تاریخ ایران و جهان ایفا کردند. بیایید ببینیم اشکانیان که بودند و چه کردند؟
سلسله اشکانیان که بودند و چه کردند؟
پارت‌ها که از آریایی‌های مهاجر به ایران بودند در شرق کشور اقامت گزیدند. آنها توسط ارشک اول به قدرت رسیدند و توانستند بخش‌های دیگر را تحت سلطه خود قرار دهند. البته باید به هفت خاندان پر نفوذ آن زمان که اتحادشان باعث پویایی و رشد اشکانیان بودند نیز اشاره کنیم. این خاندان‌ها که مانند خاندان‌های درون سریال بازی تاج و تخت بودند کمک کردند تا ارشک اول قدرت را به دست آورد و امپراطوری اشکانیان را بنیان‌گذاری کند.
خاندان سورن، خاندان وراز، خاندان سپهبد، خاندان کارن، خاندان مهران، خاندان اسپندیار و خاندان زیک که هر کدام در منطقه‌ای خاص نفوذ داشتند ارشک اول را بر تخت نشاندند و با اتحاد کامل در حدود 400 سال بر ایران حکومت کردند. از ابتدا تا انتهای سلسله اشکانیان، پادشاهان اشکانی بسیاری بر تخت نشستند. از روی سکه‌های آن زمان می‌توان تمثال شاهان اشکانی را دید که در آن زمان با دیپلماسی فوق‌العاده توانسته بودند صلح را در سراسر کشور برقرار کنند.
بعد از ارشک اول، پسرش ارشک دوم بر تخت نشست، اما بعد از او فریاپت تکیه بر تخت پادشاهی زد که فرزند برادرزاده ارشک یکم بود. برخی از مبلغان و تاریخدانان می‌گویند که به احتمال ارشک دوم فرزندی نداشت یا فرزندش زیر سن قانونی پادشاهی بوده است، همچنین این احتمال می‌رود که لیاقت فریاپت از تمام نوادگان بیشتر بوده است به همین دلیل او به پادشاهی رسیده است.
آخرین پادشاه امپراتوری اشکانیان اردوان پنجم است که نبرد را به اردشیر بابکان واگذار می‌کند و برای همیشه سلسله اشکانیان کنار می‌روند. بعد از آنها ساسانیان روی کار می‌آیند و دوره‌ی جدیدی را برای کشور ایران رقم می‌زنند. در این میان از فراز تا فرود، نام اشکانیان به نیکی یاد می‌شود و از آنها به عنوان سلسله‌ای یاد می‌شود که فرهنگ و هنر را گسترش دادند و روابط بین‌المللی بسیار خوبی داشتند.
بیشتر بخوانید: هخامنشیان که بودند؟
زبان اشکانیان چه بود؟
زبان اشکانیان، زبان پارتی یا پهلوی اشکانی بود. این زبان از شاخه‌های زبان‌های ایرانی شمال‌غربی محسوب می‌شود و در دوره اشکانیان به عنوان زبان رسمی و اداری مورد استفاده قرار می‌گرفت. پهلوی اشکانی تحت تأثیر زبان‌های مختلفی از جمله آرامی قرار داشت و بسیاری از متون اداری و رسمی به این زبان نوشته می‌شدند. آثار و نوشته‌های باقی‌مانده از این دوره نشان‌دهنده تأثیر عمیق زبان و فرهنگ پارتی بر تاریخ و تمدن ایران است.
پرچم اشکانیان چه شکلی است؟
پرچم اشکانیان به صورت دقیق و مستند در منابع تاریخی ذکر نشده است و اطلاعات کاملی در مورد شکل و طراحی دقیق آن در دست نیست. اما برخی منابع تاریخی و نقوش باقی‌مانده از دوران اشکانیان نشان می‌دهند که نمادهای مختلفی بر روی پرچم‌ها و درفش‌های آنها استفاده می‌شده است.
به طور کلی، در فرهنگ ایران باستان، استفاده از درفش‌هایی با نمادهای ملی، مذهبی و پادشاهی رایج بوده است. از جمله نمادهایی که ممکن است در پرچم‌های اشکانیان به کار رفته باشد، می‌توان به نقش‌های شیر، خورشید و عقاب اشاره کرد. این نمادها در فرهنگ و هنر ایران باستان جایگاه ویژه‌ای داشتند و بر روی سکه‌ها، آثار هنری و سایر اشیای دوران اشکانی نیز دیده می‌شوند.
پایتخت اشکانیان کجاست؟
پایتخت اصلی اشکانیان شهر “هگمتانه” (اکباتان) بود که در ناحیه‌ای از غرب ایران کنونی، نزدیک به همدان امروزی، قرار داشت. با این حال، اشکانیان از چندین شهر دیگر نیز به عنوان پایتخت‌های فصلی یا ثانویه استفاده می‌کردند.
یکی از مهمترین این شهرها “تیسفون” بود که در نزدیکی بغداد امروزی قرار داشت و در دوره‌های مختلف به عنوان مرکز سیاسی و اداری امپراطوری اشکانی خدمت می‌کرد. همچنین، شهر “نسا” در نزدیکی عشق‌آباد، پایتخت ترکمنستان امروزی، به عنوان یکی از مراکز اولیه حکومت اشکانیان شناخته می‌شود. این تنوع در استفاده از چندین پایتخت به دلیل گستردگی قلمرو اشکانیان و نیاز به مدیریت مناطق مختلف امپراطوری بود.
شهر زیرزمینی اشکانیان، شهر زیرزمینی سامن از جمله آثاری‌ست که تمدن بی نظیر آنها را نشان داده است. این شهر بیشتر از 3500 سال قدمت دارد و بازدید از آن خالی از لطف نیست. شهر صددروازه یا همان دامغان امروزی نیز از شهرهای مهم دوران اشکانیان به شمار می‌رود. یونانیان به شهرهایی که بیش از چهار دروازه برای ورود داشتند لقب هکاتم پیلوس را می‌دادند که برروی دامغان نیز ماند.
لیست پادشاهان اشکانی
لیست پادشاهان اشکانی شامل تعداد زیادی از شاهان است که طی حدود ۴۷۰ سال حکومت اشکانیان بر ایران حکمرانی کردند. در اینجا فهرستی از پادشاهان مهم این سلسله آورده شده است:
- ارشک اول
- ارشک دوم
- فریاپت
- اولین شاه ناشناس
- فرهاد اول
- مهرداد اول
- فرهاد دوم
- اردوان اول
- اردوان دوم
- دومین شاه ناشناس
- مهرداد دوم
- گودرز اول
- مهرداد سوم
- ارد اول
- سومین شاه ناشناس
- چهارمین شاه ناشناس
- سیناتروک
- فرهاد سوم
- مهرداد چهارم
- ارد دوم
- پاکور اول
- فرهاد چهارم
- تیرداد دوم
- فرهاد پنجم (موزا)
- ارد سوم
- ونون اول
- اردوان دوم
- تیرداد سوم
- وردان اول
- گودرز دوم
- مهرداد
- ونون دوم
- بلاش اول
- وردان دوم
- پاکور دوم
- بلاش دوم
- اردوان سوم
- بلاش سوم
- خسرو اول
- پارتاماسپت
- سیناتروک دوم
- پادشاه ناشناس پنجم
- مهرداد پنجم
- بلاش چهارم
- خسرو دوم
- بلاش پنجم
- بلاش ششم
- اردوان چهارم
- اردوان پنجم
باید ذکر کرد که این پادشاهان بر اساس تمثال آنها بر روی سکه اشکانیان ضرب شده آن دوران لیست شدند و ممکن است ترتیب پادشاهان کمی متفاوت باشد.
سقوط سلسله اشکانیان
سقوط سلسله اشکانیان با افزایش تنش‌ها و رقابت‌های داخلی و فشارهای خارجی به ویژه از جانب امپراطوری روم، آغاز شد. در اواخر دوره اشکانی، قدرت مرکزی ضعیف شده بود و شاهان اشکانی با چالش‌های زیادی از سوی فرمانروایان محلی و شورش‌های داخلی مواجه بودند.
یکی از مهمترین عوامل سقوط اشکانیان ظهور اردشیر بابکان، بنیان‌گذار سلسله ساسانی، بود. اردشیر بابکان، که خود از خاندان شاهی محلی فارس بود، موفق شد نیروهای مختلف محلی را تحت فرمان خود درآورد و قدرت نظامی و سیاسی قابل توجهی را مال خود کند.
همه چیز دست به دست یکدیگر داد تا در سال 224 میلادی، در نبردی سرنوشت‌ساز در هرمزدگان، نیروهای اردشیر با ارتش اشکانی به رهبری اردوان پنجم، آخرین شاه اشکانی، مواجه شدند. اردشیر در این نبرد موفق شد ارتش اشکانی را شکست دهد و اردوان پنجم را به قتل برساند. این پیروزی باعث شد که اردشیر رسماً خود را شاهنشاه ایران اعلام کند و سلسله ساسانی را بنیان‌گذاری کند.
با این پیروزی، سلسله اشکانیان که حدود 470 سال بر ایران حکومت کرده بود، به پایان رسید و دوره جدیدی در تاریخ ایران با ظهور سلسله ساسانی آغاز شد. ساسانیان با اصلاحات گسترده و ایجاد نظامی متمرکز و قدرتمند، توانستند امپراطوری ایران را به یکی از بزرگترین و نیرومندترین امپراطوری‌های جهان باستان تبدیل کنند.
جمع بندی
درباره اشکانیان اطلاعات و مستندات بسیار کمی وجود دارد. تنها چیزی که می‌شود به آن استناد کرد نوشته تاریخدانان آن زمان و سکه‌های برجا مانده از اشکانیان است. پادشاهان اشکانی از موفق‌ترین پادشاهان ایران باستان بودند که با درایت خود و کمک 7 خاندان با نفوذ توانستند بیش از 400 سال حکومت کنند. در این 400 سال بناها، کتیبه‌ها و آثار بسیاری بر جای مانده است تا بخشی از رونق گردشگری فرهنگی ایران باشند. از هگمتانه که ثبت جهانی یونسکو شد تا سکه‌ها و کتیبه‌ها هر کدام بخشی از تاریخ چند هزار ساله ایران هستند.
