بسیاری از اتفاقات مهم تاریخ ایران در دوره قاجار رقم خورده است. دوران سلسله قاجاریه در ایران سراسر ماجراجویی، توطئه و دسیسه است. جایی که جاسوسان و مستشاران در قامت سلطنه و درباریان از کشورهای بیگانه رشوه می‌گرفتند و هوای حال پادشاهان قاجار را در عیش و نوش داشتند. بهترین تعبیر از سلسله قاجار را اینجا بخوایند. از تاسیس قاجاریه، انتخاب پایتخت و پرچم تا انتقال حکومت به پهلوی! با مجله متین آباد همراه باشید.
قاجاریان چه کسانی بودند؟
در زمان حکومت سلسله صفویه و در دوران شاه عباس، طایفه‌های ترک اوغوز از آسیای میانه وارد ایران شده و به دستور شاه عباس در استر آباد (گرگان) ساکن شدند. ایل قاجار نیز در استر آباد جای گرفت و به دو شاخه بالای رود (یوخاری باش) و پایین رود (آشاغی باش) تقسیم شدند و حکومت قاجار از پایین رود شکل گرفت. آن‌ها عضو سپاه قزلباش شاه عباس صفوی بودند و در گرگان امروزی از حملات ازبک‌ها جلوگیری می‌کردند اما دیری نپایید که حکومت صفویه با زندیه جایگزین شد و پس از آن آقا محمد خان قاجار، حکومت زندیه را براندازی کرد.
دو نظر برای ریشه نام قاجار وجود دارد. اولی نویان قاچار که یکی از فرماندهان لشگر مغول‌ها بود. قاجار، عربی شده کلمه قاچار به معنای دونده است. دومین نظر می‌گوید قاجار ریشه کهن اوراسیایی Qasar است که نامی مانند قیصر، سزار و خسرو است. اتفاقات مهم سیاسی بسیاری در دوران قاجار افتاده است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. از قتل امیر کبیر در حمام فین کاشان، مبارزه با باب و بهایی‌گری تا به توپ بستن مجلس توسط لیاخوف و امضا فرمان مشروطه!
موسس سلسله قاجاریه که بود؟
آقا محمدخان قاجار موسس سلسله قاجاریه است. او توانست حکومت زندیه را براندازی کند، چون پادشاه زندیه تهدیدهایی که از جانب وی وارد بود را جدی نمی‌گرفت و در نهایت حکومت زندیان به پایان رسید. از آنجا که آقا محمدخان عقیم بود، بعد او پسر برادرش بر تخت پادشاهی نشست و سلسله قاجاریه را ادامه داد.
پایتخت قاجاریه کجاست؟
درست است خاستگاه ایل قاجار در گرگان امروزی بود و آن‌ها در تبریز نیز سکونت داشتند اما پایتخت قاجار تهران بود. تهران به عنوان مرکز پادشاهی قاجار شناخته میشد و قدرت سیاسی کشور در تهران متمرکز شده بود. البته در این دوره چند شهر دیگر ایران پذیرای قاجاریان بودند، برای مثال تبریز یک شهر ولیعهد نشین قاجار بود. ولیعهدهای قاجار به شهر تبریز می‌رفتند و در آنجا به حکمرانی و خوشگذرانی می‌پرداختند.
قم و اصفهان شهرهای مهم دیگر حکومت قاجار است که باید به آن توجه کرد. فخرالملوک در دوره‌ای برای انجام امور داخلی و رسیدگی به کار مردم مدتی در قم حکمرانی کرد اما تمامی شهرهای زیر نظر ولیعهدان و نوادگان قاجار متمرکز و زیر نظر سلطنت تهران بودند.
پرچم ایران در زمان قاجار چه شکلی بود؟
پرچم ایران در دوره قاجار دستخوش تغییرات بسیار شد. می‌توان گفت هر فصل از حکومت قاجار یک پرچم داشت. در زمان آقا محمد خان قاجار پرچم از سه گوش و مثلثی به مستطیلی تغییر پیدا کرد. رنگ سرخ و دایره سفید که در وسط آن شیر و خورشید نمایان بودند، برای دوره فتحعلی شاه به پرچم فوق عبارت “سلطان بن سلطان فتحعلی شاه قاجار” نیز اضافه شد. در دوران فتحعلی شاه سه پرچم در ایران استفاده میشد.
در دوره امیرکبیر پرچم سه رنگ طراحی شد که زمینه‌ای سفید داشت و رنگ قرمز به عنوان نماد رنگ سلطنت شاهان قاجار و رنگ سبز نماد دین اسلام به آن اضافه شد. شیر و خورشید با شیری شمشیر به دست در میان رنگ سفید همچنان خودنمایی می‌کرد. در دوران مشروطه این پرچم سه رنگ و شیر و خورشید به قدرت خود باقی ماند اما رنگ قرمز دیگر به پادشاهان قاجار تعلق نداشت، بلکه نمادی از خون شهیدان آن دوره بود.
وضعیت زنان در دوران قاجار چگونه بود؟
از آنجا که ناصرالدین شاه به حرمسرای پر و پیمانش معروف بود و زن‌های بسیاری اختیار کرد، بهتر است وضعیت زنان در دوران قاجار هم بدانیم. در آن دوره زنان در برابر مردان جایگاه پایین‌تری داشتند و معمولا در خانه بودند. سواد داشتن برای زن یک ننگ به حساب می‌آمد و اگر زنی سواد داشت، آن را پنهان می‌کرد، به همین دلیل ناصرالدین هیچوقت نفهمید برخی از زنانش سواد خواندن و نوشتن دارند و می‍‌توانند دسیسه‌های بسیاری ایجاد کنند.
از طرفی وضع حجاب کامل برای زن یک اولویت بود، اگر زنی نازا یا حجاب کامل نداشت مرد او را طلاق می‌داد، به همین دلیل واژه چادر و چاقچور به وجود آمد که به چادر سر زنان و چاقچور به شلوار گشاد می‌گفتند. زدن روبند برای زنان نیز از واجبات بود. زنان در آن دوره زمین یا ملکی به نام خود نداشتند و افراد کمی بودند که ملکی به نام زنشان باشد، در واقع پدر سالاری ایرانی و مرد سالاری در این دوره در خانواده‌ها نهادینه شد. مهمترین حضور زنان در اجتماع قاجاری در زمان تعزیه و عزاداری عاشورا برای بازسازی آن واقعه هولناک است.
برخی معتقدند، نقش زنان در دوره قاجار بسیار پررنگ‌تر از چیزی‌ست که نقل می‌شود. برای مثال یکی از علت‌های نارضایتی از ناصرالدین شاه قاجار بازگشت زود هنگام انیس الدوله از سفر به روسیه و شایعه پراکنی او در میان مردم و روحانیون است. او به مردم گفت که چه نشسته‌اید که شاه مملکت در حال خوشگذرانی با زنان بی حجاب روسیه است. در همین دوران قمرالملوک وزیری شجاعانه بر روی صحنه رفت و آواز خواند. همچنین در جریان نهضت مشروطه زنان نقش بسیار مهمی در پشت ماجرا داشتند.
سلسله قاجار چند پادشاه داشت؟
سلسله قاجار در طول حکومت خود بر ایران 7 پادشاه داشت که طولانی‌ترین زمان پادشاهی برای ناصرالدین شاه به مدت 50 سال و کمترین زمان پادشاهی برای آقا محمد خان قاجار به مدت 1 سال است. در زیر لیست پادشاهان قاجار به ترتیب آمده است.
لیست پادشاهان قاجار به ترتیب
- آقا محمد خان قاجار
- فتحعلی شاه قاجار
- محمد شاه قاجار
- ناصرالدین شاه قاجار
- مظفرالدین شاه قاجار
- محمد علی شاه قاجار
- احمد شاه قاجار
انتقال حکومت از قاجار به پهلوی چگونه رخ داد؟
اگر دوست دارید بدانید بعد از قاجار چه حکومتی بود، باید بگوییم که ظهور رضا خان از دل سپاه، اتفاقی بود که هیچ پادشاه قاجاری تفکرش را نمی‌کرد. حکومت بعد از قاجار حکومت پهلوی است. ناگفته نماند سقوط سلسله قاجاریه به چند دلیل بزرگ انجام شد اما رضا خان و اخلاق نظامیش را در سقوط آن‌ها نمی‌توان نادیده گرفت. زمینه انتقال حکومت از قاجار به پهلوی کاملا به کودتای 1299 و قرار داد 1919 گره خورده است.
قرارداد 1919 یا همان قرارداد وثوق الدوله_کاکس در سال 1298 توسط میرزا حسن‌خان وثوق‌الدوله و دولت بریتانیا بسته شد. در این قرارداد قدرت نظامی و امورات ایران در قبال رشوه به دست مستشاران بریتانیایی افتاد، به همین دلیل انگلیس نقش مستقیمی در براندازی حکومت قاجار داشت. همچنین، کودتای 1299 توسط رضا خان و سید ضیاءالدین طباطبایی برنامه ریزی شد و پس از اجرای آن رضا خان مقام وزیر جنگ و فرمانده کل قوا را از سید ضیاءالدین طباطبایی گرفت. پس ار آن قدرت خود را به نخست وزیری تغییر داد. در سال 1304 مجلس موسسان رای به برکناری احمد شاه داد و رضا خان را برگزید. رضا خان صبور نبود و 2 روز بعد تاجگذاری کرد و اینگونه انتقال حکومت از قاجار به پهلوی رخ داد.
جمع بندی
سلسله قاجار فراز و نشیب و تضادهای بسیاری دارد. آقا محمد خان قاجار عقیم بود اما ناصرالدین شاه بیش از 80 زن در حرمسرای خود داشت. در این دوره درباریان هر آنقدر که دلشان خواست امتیاز دادند و امتیاز گرفتند و امیرکبیر، تنها کسی که به فرهنگ اهمیت می‌داد در حمام ترور شد. وجود فساد در دربارین و اهمیت ندادن به وضع مملکت توسط شاهان قاجار، نارضایتی بسیاری را به وجود آورد که در نهایت با سرنگونی شاه جوان آن‌ها همراه شد و به هر حال دوران قاجار یکی از سیاه‌ترین دوره‌های تاریخ ایران خواهد ماند.
