همه جشن‌هایی که از دوران باستان تا به امروز برگزار می‌شود ریشه در تاریخ دارند و داستانی قدیمی در پس خود دارند. همه آنها یا به سنت‌های محلی ایران یا یک رویداد تاریخی در منطقه متصل می‌شوند. ایران از نظر فرهنگ و سنت بسیار متنوع است و جشنواره‌های مختلفی باتوجه‌به فصول و شرایط مختلف در دل خود دارد، از آیین‌های مذهبی گرفته تا جشنواره‌های هنری و تاریخی. یکی از این جشن‌های منحصربه‌فرد جشن چله است که در تابستان برگزار می‌شود و با جشن چله زمستان یا همان یلدا تفاوت دارد. ما در این مقاله به بررسی جشن چله پرداخته‌ایم. اگر دوست دارید با این آیین کهن و آداب‌ورسوم آشنا شوید در ادامه با اکوکمپ کویری متین آباد همراه باشید.
- تاریخ برگزاری جشن چله: 10 مرداد 1401
- فعالیت‌های جشن چله: روشن کردن آتش – رقص چوب و نواختن موسیقی محلی
- امکانات: –
- محدودیت تعداد نفرات: –
- لوازم و تجهیزات مورد نیاز: –
- مهلت رزرو: –
تور کویر متین آباد را ببینید.
جشن چله تابستان
در جواب این سؤال که جشن چله تابستان چیست؟ باید گفت که در زمان قدیم اعتقاد مردم بر این پایه استوار بوده است که زندگی را باید با شادی و نشاط گذراند و از غم‌ها دوری کرد. به همین خاطر مردم به هر دلیلی و با هر مناسبتی به جشن و شادی و محبت کردن به یکدیگر می‌پرداختند.
طبق تقویم ایران باستان جشن چله تابستان را در گرم‌ترین ماه سال اجرا می‌کردند؛ بنابراین این جشن تابستانی از اول تیرماه شروع می‌شده و تا دهم مردادماه ادامه داشته است. در واقع ۴۰ روز پس از شروع تابستان و وقتی گرما به اوج خود می‌رسید را چله تابستان می‌نامیدند.
این جشن هم‌زمان با برداشت محصول برگزار می‌شده است و مردم برای سپاسگزاری به درگاه خداوند این روز را گرامی می‌داشتند. با وجود جشن‌های متعددی که در آن دوران برگزار می‌شده است اما متأسفانه امروزه خیلی از آنها فراموش شده‌اند.
معنی چله و تموز
چله تابستان به چله تموز هم معروف است. دقیقاً در روز چهلم تابستان زمانی که خورشید نسبت به روزهای دیگر فقط به‌اندازه چند ثانیه بیشتر در آسمان می‌ماند و همین اتفاق باعث به‌وجودآمدن طولانی‌ترین روز سال می‌شود که به آن چله تابستان می‌گویند.
همان‌طور که گفتیم چهل روز بعد از شروع تابستان را چله تابستان و وقتی گرما به اوج خود می‌رسد را تموز می‌گویند. تموز معانی مختلفی دارد اما در زبان فارسی به ماه چهارم سال و اول تابستان که هوا گرم و سوزان است تموز می‌گویند. گاهی اوقات از تموز به‌عنوان تابستان و گرمای سوزان هم یاد می‌شود.
بیشتر بخوانید: سوغات کاشان چیست؟
تفاوت بین چله بزرگ و چله کوچک
در قدیم باتوجه‌به این که ابزارهای دقیق سنجش زمان را نداشتند. با همان ابزارهای ساده ابتدایی خود طولانی‌ترین روز سال را تعیین می‌کردند. در آن زمان فصل‌ها را به‌گونه‌ای تقسیم‌بندی می‌کردند که چهل روز ابتدایی فصل را چله بزرگ و بیست روز بعدی را چله کوچک می‌نامیدند.
بر اساس تقویم سنتی ایران چهار چله در طول سال تعیین می‌کردند. به این صورت که از اول تیرماه تا دهم مردادماه را چله تموز و از ۱۰ مرداد تا آخر مرداد یعنی این ۲۰ روز را چله کوچک و از اول دی تا دهم بهمن را چله کلو از دهم بهمن تا آخر بهمن را چله خرد نام‌گذاری کرده‌اند.
زمانی که کشاورزان می‌توانستند هزینه‌های زندگی خود را تأمین کنند و مالیات و خراجشان را پرداخت کنند، فصل برداشت محصول بوده است ازاین‌رو این زمان را سال نو می‌دانستند.
جشن چله 1401 چه روزی است؟
جشن چله یادگار نیاکان و گذشتگان ما است و جزء جشن‌های باستانی کشور ما محسوب می‌شود. 10 مرداد چهلمین روز از فصل تابستان است که در تقویم شمسی این روز را چله تابستان یا چله تموز ثبت کرده‌اند. همچنین این روز به طولانی‌ترین روز سال 1401 شناخته می‌شود.
آداب و رسوم جشن چله تابستان
یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایرانیان باستان، مراسم جشن چله تابستون است که از دیرباز تا سالیان متمادی اهمیت زیادی داشته است. اما نسبت به جشن یلدا کم‌رنگ‌تر برگزار می‌شود. آداب‌ورسوم ایرانیان در این جشن متفاوت است. در ادامه به برخی از این آداب‌ورسوم و آیین‌های این مراسم اشاره کرده‌ایم.
از مهم‌ترین رسومی که در این مراسم اجرا می‌شود این است که چند مرد با کلاه و لباس مخصوص به دور آتش می‌چرخند و هم‌زمان با آنها نوازنده‌های محلی موسیقی مربوط به این آیین را می‌نوازند. وقتی که روز به نیمه می‌رسد و خورشید شروع به غروب کردن می‌کند نوبت روشن‌کردن آتش فرامی‌رسد. وقتی که آتش شعله‌ور می‌شود مردم هنوز باهم اشعاری را می‌خوانند. بعد از پایان شعرخوانی به یکدیگر سال نو را تبریک می‌گویند. در نهایت در کنار آتش به دعاکردن و ستایش اهورامزدا می‌پردازند.
بیشتر بخوانید: شب چره چیست؟
آیین چله تموز در خراسان
یکی از مناطقی که چله تابستان را جشن می‌گیرند منطقه خراسان است. در این منطقه چله تموز از اول تیرماه آغاز شده و تا ۱۰ مرداد ادامه می‌یابد. طبق تقویم گناباد و بیرجند این زمان را چله بزرگ می‌شناسند و از ۱۰ مرداد تا آخر همین ماه را چله کوچک نام‌گذاری کرده‌اند.
جشن چله در کدام مناطق ایران برگزار می‌شود؟
جشن چلة تابستان با وجوداینکه به‌صورت محدود اجرا می‌شود و خیلی از مردم با این مراسم آشنا نیستند اما هنوز در نقاط مختلف ایران به اشکال مختلف این جشن تابستانی را گرامی می‌دارند. ما در ادامه به برخی از مراسم‌هایی که به جشن چلة تموز مرتبط است می‌پردازیم. مثل:
جشن نوروز بل
در زمان ایران باستان در کنار تقویم شمسی تقویم دیگری به نام گیلکی یا دیلمی وجود داشته است که بیشتر مردمان مناطق شمالی کشور از آن استفاده می‌کردند. این تقویم به این صورت بوده است که روزهای سال را ۳۶۰ روز تعیین کرده و آن پنج‌روز باقی‌مانده پنجیک نام داشته است.
تفاوتی که این تقویم با تقویم شمسی دارد این است که دیگر زمان سال نو اول بهار نیست. جشن نوروز بل، با اینکه در ظاهر با نام عید نوروز و اولین روز بهار شباهت دارد، اما از نظر زمانی، متفاوت از آن جشن است.
به دلیل اینکه کار و پیشه مردم بیشتر کشاورزی بوده تصمیم گرفتند که میانه مرداد را که فصل برداشت محصول است را جشن بگیرند. از آن‌پس روز اول سال دیلمی ۱۷ مرداد و جشن نوروز بل را ۱۶ مرداد برگزار می‌کنند.
امروزه نوروز بل یکی از جشن‌های تاریخی محسوب می‌شود و در گیلان، مازندران، طالقان و الموت برگزار می‌شود. در این مناطق مردم قبل از این مراسم خانه‌تکانی می‌کنند و با روشن‌کردن آتش و با ساز و پایکوبی در این جشن شرکت می‌کنند.
جشن نیلوفر
جشن نیلوفر در روز ششم تیرماه به‌صورت محدود در بعضی از شهرها مثل فراهان، محلات، خمین و کرمانشاه برگزار می‌شود. آن‌طور که معلوم است دلیل برگزاری این جشن شکوفاشدن گل‌های نیلوفر در فصل تابستان است.
در زمان قدیم وقتی گل‌های نیلوفر شکوفا می‌شدند مردم به کنار رودها و چشمه‌ها می‌رفتند و در آنجا به شادی می‌پرداختند. گل نیلوفر نماد پاکی است. زمانی گل نیلوفر به گلدهی یا به‌اصطلاح شکوفایی می‌رسد که خورشید بر او می‌تابد این ویژگی این گل آن را در دوران قدیم بسیار محبوب کرده است.
به دلیل اینکه خورشیدپرستی در آن زمان بسیار رواج داشته و همچنین گل نیلوفر با نور خورشید شکوفا می‌شده این ویژگی‌ها موجب شده که گل نیلوفر را گرامی بدارند.
بیشتر بخوانید: جاهای دیدنی کاشان
جشن زیارتگاه پیر نارکی
یکی دیگر از جشن‌هایی که با جشن چله ارتباط دارد جشن پیر ناکی است. طبق روایتی ناز بانو دختر یزدگرد سوم در زمان حمله اعراب به ایران زمانی که در حال فرار بوده است به کوه نارکی می‌رسد در آنجا که هیچ راه گریزی وجود نداشته از خداوند طلب کمک می‌کند.
خداوند کمکی که شاهدخت از او طلب کرده بود را بی‌پاسخ نمی‌گذارد. سپس به اذن خداوند به یکباره کوه باز می‌شود و شاهدخت وارد کوه می‌شود و بعد از ورود او و بسته‌شدن کوه از آنجا چشمه آبی می‌جوشد.
سال‌ها بعد وقتی شخصی در کنار چشمه به‌قصد استراحت خوابش می‌برد در خواب ناز بانو را می‌بیند که از او می‌خواهد در این مکان زیارتگاهی برپا کنند. امروزه این زیارتگاه یکی از مکان‌های زیارتی مهم برای زرتشتیان به شمار می‌رود.
بازدید از این مکان زیارتی که در بیست کیلومتری شهر مهریز یزد واقع شده برای عموم آزاد است. اما در روزهای دوازدهم تا شانزدهم مرداد فقط اختصاص به زرتشتیان دارد. آنها در آنجا به دعا و نیایش می‌پردازند. مراسم پیر نارکی فقط یک مراسم مذهبی نبوده و در آن انواع جشنواره و مسابقات مختلف مثل نقاشی، خوشنویسی و مسابقات ورزشی برگزار می‌شود.
جمع‌بندی
از آن‌جایی‌که ایرانیان از همان ابتدا مردمان شاد و سرزنده‌ای بودند به دنبال هر فرصتی برای برگزاری جشن و دورهمی می‌گشتند. آنها به دلایل مختلفی مثل جمع‌آوری محصولات کشاورزی، تغییر فصول و یا حتی هر تغییر کوچک و بزرگی که در زندگی‌شان رخ می‌داده آن را گرامی می‌داشتند و به احترام آن جشنی برپا می‌کردند.
یکی از این جشن‌هایی که در ایران باستان باشکوه برگزار می‌شده است اما امروزه به دست فراموشی سپرده شده جشن چله است. دلایل مختلفی برای برگزاری جشن چله ذکر شده است که از آن می‌توان به سپاسگزاری از نعمت‌های خداوند پس از برداشت محصول و همین‌طور اهمیت طولانی‌ترین روز سال اشاره کرد. هرساله 10 مرداد جشن چله تابستان در برخی از شهرها مثل بیرجند و گناباد، زیارتگاه پیر نارکی یزد، مناطقی از کرمانشاه و حتی اقامتگاه کویری متین آباد کاشان برگزار می‌شود.
