معمولاً مناطق کویری با کمبود باران و خشکی آب‌وهوا مشخص می‌شوند. در قدیم ساکنان این مناطق را بادیه‌نشین می‌نامیدند. زندگی‌کردن در مناطق کویری به دلیل شرایط اقلیمی و آب‌وهوایی سخت است. با این‌حال، گیاهان، حیوانات و انسان‌ها به طرق مختلف برای ادامه زندگی در کویرها سازگار شده‌اند. مشخصه جامعه کویرنشین آداب و سنن دیرینه در جنبه‌های مختلف زندگی از جمله تولد، سالمندی، اعیاد، مراسم مذهبی و آیین‌های مربوط به ماه مبارک رمضان و هنر آشپزی آنها و پوشش سنتی مردان و زنان این منطقه است. ما در این مقاله درباره آداب‌ورسوم مردمان کویرنشین صحبت کرده‌ایم. اگر دوست دارید با شرایط زندگی در کویرهای ایران آشنا شوید در ادامه با ما همراه باشید.
کویر چیست؟
در ابتدا بحث بهتر است اول بدانیم به چه مناطقی کویر می‌گویند و سپس به سراغ زندگی در کویر برویم. کویرها بیش از یک‌پنجم مساحت زمین را پوشش می‌دهند و در همه قاره‌ها یافت می‌شوند. مکانی که سالانه کمتر از 25 سانتی‌متر باران می‌بارد، کویر محسوب می‌شود. بیابان‌ها بخشی از طبقه وسیع‌تری از مناطق به نام سرزمین‌های خشک هستند. این مناطق تحت «کمبود رطوبت» قرار دارند، به این معنی که اغلب می‌توانند رطوبت بیشتری را از طریق تبخیر نسبت به بارش سالانه از دست بدهند.
آداب و رسوم مردمان کویرنشین
ساکنان مناطق کویری از سبک زندگی متناسب با محیط و شرایط آب‌وهوایی خود پیروی می‌کردند. زندگی در اقامتگاه بوم گردی با زندگی واقعی که مردمان کویر نشین دارند، تفاوت زیادی دارد. آنها کشاورزی و دامداری را به‌عنوان منبع اصلی درآمد خود انجام می‌دهند. آنها معمولاً محصولات غذایی مانند جو، ذرت و بسیاری از غلات دیگر تولید می‌کنند. همچنین آداب سخاوت، مهمان‌نوازی و سرگرمی، آیین‌های مربوط به چیدمان خانه (چادر یا خانه مدرن)، آموزش به کودکان، همبستگی و ارتباط با دام و حیوانات مختلف در بین این مردمان به چشم می‌خورد.
مردم مناطق کویری در مقایسه با مردم عادی از سنت ازدواج در سنین پایین پیروی می‌کنند. آب به‌عنوان یک منبع بزرگ در این مناطق محسوب می‌شود و به هیچ قیمتی آن را هدر نمی‌دهند. هنگامی که برای سفر به یک کاروانسرای کویری بروید، احتمالاً قدر داشته‌های خود در شهر و دیارتان را بیشتر بدانید.
در همین رابطه بخوانید: معرفی اقامتگاه های کویری نزدیک تهران
مناسبت‌ها و جشن‌های آیینی کویر
جشن‌ها و مناسبت‌های آیینی معمولاً از آموزه‌های دینی و ماورایی الهام می‌گیرد. ازآنجایی‌که این مراسم‌ها قدمت زیادی دارند در بیشتر مواقع با تاریخ مردمان یک منطقه پیوند خورده‌اند در نهایت جزئی از فرهنگ آنها به شمار می‌روند. ما در زیر به بعضی از این مراسم‌ها و جشن‌های آیینی پرداخته‌ایم.
- جشن مهرگان
یکی از جشن‌های مهم ایرانیان که هرساله در پاییز برگزار می‌شد مراسم مهرگان است. مهرگان جشن آغاز زمستان و شروع سرما محسوب می‌شود و به دو صورت برگزار می‌شده، مهرگان کوچک که در ۱۶ مهرماه و مخصوص خواص و بزرگان است و مهرگان بزرگ که در ۲۱ مهرماه متعلق به عوام مردم بوده است. در حال حاضر جشن مهرگان در بعضی از نقاط ایران مثل یزد، کرمان و در بین پیروان زرتشت برگزار می‌شود.
- جشن تیرگان
جشن تیرگان یک مراسم باستانی است که در روز ۱۳ تیرماه هر سال برگزار می‌شود. علت برگزاری این مراسم گرامیداشت ستاره‌باران آور به نام تیشتر در فرهنگ ایران باستان است. این جشن طبق رسوم گذشتگان با آداب و رسومی مثل پاشیدن آب بر یکدیگر، گرفتن فال کوزه، خوردن انواع خوراکی‌ها مثل گندم برشته، بستن ریسمانی از هفت‌رنگ پارچه به دست، پوشیدن لباس نو، شکستن وسایل پخت‌وپز خوردن شیرینی برگزار می‌شود. در اقامتگاه کویری متین آباد، این جشن برگزار می‌شود و شرکت در آن برای تمام علاقه مندان آزاد است.
- جشن سده
جشن سده یکی از باشکوه‌ترین و بزرگ‌ترین جشن باستانی ایرانی است. در حال حاضر این جشن بیشتر در شهرهای زرتشتی نشین در دهم بهمن هرسال به‌صورت عمومی برگزار می‌شود. در این جشن مردم با جمع‌آوری هیزم و انباشت آنها بر پشت‌بام خانه‌هایشان یا بر فراز کوه‌ها آتش روشن می‌کردند. اعتقاد آنها بر این بوده است که می‌توانند با گرمای آتش در مقابل سردی زمستان و نفوذ اهریمن را شکست می‌دهند و در نهایت به شادی و ستایش اهورامزدا می‌پرداختند.
- جشن بهمنگان
در گاه‌شماری باستانی ماه‌های دوازده‌گانه دارای اسامی مشابه در روزهای خود هستند. هر زمانی که نام روز و ماه یکی می‌شد آن روز را جشن می‌گرفتند. اولین روز بهمن را هرمزد و روز دوم را بهمن می‌نامیدند. به همین دلیل که نام دومین روز از بهمن که با نام خود ماه بهمن یکی می‌شد آن را جشن می‌گرفتند و به آن بهمنگان می‌گفتند. در ایران باستان بهمنگان به‌روز پدر معروف بوده است. در واقع بهمنگان جشنی برای بزرگداشت مردان درستکار بوده است.
آداب فرهنگی مردم کاشان و اصفهان
کاشان یک شهر تاریخی در استان اصفهان است. این شهر به شهر گل و گلاب، خانه‌های تاریخی و فرش و قالی‌بافی معروف است. همچنین برای علاقه‌مندان به کویر گردی و کویر نوردی کاشان انتخاب بسیار خوبی است. مردم این شهر مثل سایر شهرهای ایران دارای آداب‌ورسوم مختلفی هستند مثلاً:
- آتش‌افروزی در زمستان
این مراسم در شب‌های هفدهم، هجدهم و نوزدهم دی‌ماه هرسال برگزار می‌شود. در این مراسم مردم در بلندی اطراف روستاها آتشی برپا می‌کنند. مردم این منطقه اعتقاد دارند که اگر نوری که بر اثر روشن‌کردن آتش به درختان برسد یعنی آن سال میوه و محصول پرباری در انتظار آنها است و از آفت خبری نیست. برخی افراد هم به نیت این‌که محصول درختان بیشتر شود به سمت قبرستان می‌روند و سنگ‌هایی به شاخه‌های درختان آویزان می‌کنند.
- شب اسفند
در کاشان و اطراف آن ماه اسفند را سی‌روزه محاسبه مى‌کنند و شب اول اسفند را جشن می‌گیرند.
- مراسم اسنبدى
مردم کاشان ماه‌های سال را ۳۰ روزه حساب می‌کنند. به این صورت که آنها سال را ۳۶۰ روز در نظر می‌گیرند و آن پنج‌روز باقی‌مانده را پنجه می‌نامند. به‌این‌ترتیب بیست و پنجم بهمن را شب اول اسفند و به نام اسفند رعینی می‌نامند. آنها بر این باورند که چند روز قبل از اسفند بادی می‌وزد که نویددهنده بهار است. در این شب تمامی شهر چراغانی می‌شوند. غذاهایی مثل انواع کوکو، پلو و ماهی در مراسم اسنبدی سرو می‌شود. مردم کاشان در این شب هرگز تخم‌مرغ نمی‌خورند و معتقدند که باید آن را در خانه نگهداشت.
- چله بزرگ و چله کوچک
اهالی کاشان زمستان را به بخش‌های مختلف تقسیم‌بندی می‌کنند. به طور مثال هنگامی‌که 10 روز اول زمستان تمام شد، 40 روز بعد از آن را چله بزرگ می‌نامند و مدت‌زمان 20 روز بعد از آن چله کوچک نامیده می‌شود. ده روز بعدی را به امن و بهمن می‌شناسند.
لباس و پوشش مردمان کاشان
ایران کشوری است که در هر شهری با توجه به فرهنگ و آداب‌ورسوم و شرایط اقلیمی خود لباس مخصوص خود را دارند. با این که امروزه در شهر کاشان پوشیدن لباس محلی کمتر رایج است اما در برخی از نقاط هنوز مردم از لباس محلی کاشان استفاده می‌کنند.
غذاها و خوراکی‌های کویر کاشان
اگر به طبیعت‌گردی در کویر علاقه‌مند هستید حتماً سری به کاشان بزنید. در سفر به شهر کاشان از غذاهای سنتی این شهر هرگز غافل نشوید. بیشتر غذاهای سنتی این خطه بر پایه گوشت و حبوبات است و ارتباطی زیاد با اقلیم کویری این منطقه دارد. به دلیل این که کاشان در منطقه کویری قرار دارد اکثر غذاهای سنتی این منطقه با نان خورده می‌شود. بعضی از غذاهای سنتی کاشان عبارت‌اند از:
- آبگوشت لوبیا سفید یا گوشت لوبیا
- آبگوشت به
- شفته انار
- شفته بادمجان
- شفته نخودچی
- کوفته آب سماق
- چلو دیزی
- جوجویی طاس کباب
- یتیمچه
- آش شولی
صنایع‌دستی کاشان و اصفهان
کاشان یکی از تاریخی‌ترین و توریستی‌ترین شهرهای ایران محسوب می‌شود. صنایع‌دستی و سوغات این شهر علاوه بر این که بین گردشگران ایرانی علاقه‌مندان زیادی دارد در بین مسافران خارجی از محبوبیت بالایی برخوردار است. برخی از صنایع‌دستی این شهر عبارت‌اند از:
- شَعربافی یا شربافی
- مخمل‌بافی
- سفال کاشان
- گلیم و جاجیم و فرش
- معرق روی چوب
- گیوه نَشَلجی
- مسگری
- زیلوبافی
جمع‌بندی
ممکن است که کویرها مکان‌های ممنوعه و مرموز به نظر برسند، اما این مناطق نتیجه فرایندهای کاملاً طبیعی فرسایش و الگوهای آب‌وهوایی هستند. این جمعیت‌ها به‌سختی در زندگی در کویر ایران عادت کرده‌اند. آیا می‌توانید زندگی در گرمای سوزان یک بیابان در یک اکوکمپ کویری را تصور کنید؟ با سفر به کویر می‌توانید با زندگی و آداب‌ورسوم مردمان کویرنشین آشنا شوید. مانند هر فرهنگ دیگری، از زمان‌های بسیار قدیم، ایرانیان نیز مناسبت‌های خاصی برای جشن گرفتن و احیای سنت‌ها داشته‌اند. اعیاد لزوماً مجالس شادی نیستند. در مواقعی، مردم دور هم جمع می‌شوند تا از یک رویداد و یا یک شخص یاد و احترام کنند.
قصد سفر به استان اصفهان را دارید و در جستجوی یک اقامتگاه کویری هستید؟ برای رزرو اقامتگاه کاشان، اکو کمپ متین آباد گزینه مناسبی است.
